Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-yish-moq

Aytilishi

Etimologiyasi

QAYISH— 'biroz bukil-', 'biroz yonini ol-\ Otning ingichka beli sal q a y i sh i b, uning us— tidagi chavandoz asta chayqaldi (Hamid Gʻulom). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi qay- feʼlining (ДС, 406) 'bukil-' maʼnosidan 'biroz' maʼnosini ifodalovchi —(ï)sh qoʻshimchasi bilan qosil qilingan (Devon, III, 205: qayïshdï 'achindi, gʻamxoʻrlik qildi'); keyinchalik oʻz — bek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qay— + ïsh = qayish— > qäyish—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 ayn. mayishmoq. ◆ Ot-ning ingichka beli sal qayishib, uning us-tidagi chavandoz asta chayqaldi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Mingboshining buyrugʻi, erining gʻazabli hayqirigʻi bilan qaddi bukilib, oyoqlari qayisha boshlagan Joʻraxon bir necha zum oʻzini yoʻqotib turdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Beli qayishmoq 1) ayn. mayishmoq ◆ Koʻz-laringiz xiralanib, belingizdan kuch ketgan-da, yelkangiz bukchayib, belingiz qayishgan-da, ogir ishga buyurganlari toʻgʻrimi, axir. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli; 2) beli to-lib uvushib, qotib qolmoq“ . ◆ Nigora.. egarda engashib oʻtirganidan qayishib qolgan beli-ni endi rostlagan ham ediki, qarshidagi butalar orqasidan bir koʻppak otilib chiqdi. S. Anorboyev, Oqsoy; 3) koʻchma mehnat qil-moq, ter toʻkmoq. ◆ Yerni belingiz qayishib top-ganingizda, joningiz achir edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 Tob tashlamoq, bukilmoq. Taxta qayi-shib qolibdi.

3 koʻchma Biror ishga boʻy bermoq, egil-moq. ◆ Bas endi, yota berma. Cm mehnatga ham qayish. Gʻ. Gʻulom, „Tirilgan murda“ . ◆ ..asta-sekin uy yumushlariga qayishyapti bechora. H. Nazir, „Koʻkterak shabadasi“ .

4 koʻchma Jon kuydirmoq; boʻlishmoq. ◆ Man-surqori aka kambagʻt oiladan boʻlgani uchun, albatta, oʻz kambagʻtiga qayishardi. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Bir xil qizlar bor, qiyin ahvolga tushgan yigitga koʻproq qa-yishadi. P. Qodirov, Qadrim.

Qovurgʻasi qayishmoq Achinmoq, kuyin-moq. ◆ Singlim uchun qovurgʻam Qayishadi, yor-yor. "Oq olma, „qizil olma"“ . ◆ Yigitsan, qo-vurgʻam senga qayishadi.. "Murodxon" .

Sinonimlari

Antonimlari

ҚАЙИШМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qayishmoq
1 гнуться, сгибаться;
2 коробиться;
3 заниматься (каким-л. делом); гнуть спину; Bas endi, yotaberma. Sal mehnatga ham qayish (Ѓ. Ѓулом, «Т. мурда») Хватит лежать. Займись немного и трудом;
4 сочувствовать.