qayramoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qay-ra-moq

Etimologiyasi

QAYRA- ' oʻtkir qilish uchun ishqala-', ' charxla-'. Pichohni h a y r a b b ye r i n g, judo oʻtmas boʻlib holibdi. Bu soʻz asli eski oʻzbek tilida qayïr- feʼ-lining 'oʻtkir qilish uchun ishqa-' maʼnosidan 'tak-ror' maʼnosini ifodalovchi —a qoʻshimchasi bilan hosil qilingan boʻlsa kerak; keyinchalik ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan, soʻngra a unlilari ä unlilariga almashgan: qayïr- + a = qayïra- > qayra— > qäyrä-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Tosh yoki boshqa narsaga ishqab oʻtkirlamoq, charxlab, oʻtkir, keskir qilmoq. ◆ Ustarani qayramoq. Pichoq qayra-moq. shsh Etigining qoʻnjidan pichoq chiqa-rib, piyolaning orqasiga qayray boshladi. T. Alimov, „Odamsiz uylar“ .

2 koʻchma Peshlamoq, oʻtkirlashtirmoq. ◆ Irodani qayramoq. Ongni qayramoq. yash Koʻpchilik oʻrtasida gapira olasanmi? Lab-dahanni bir qayrab, ishga solgin boʻlmasa, uka. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ A. Qodiriy yuqori-da nomlari sanalgan gazeta-jurnallarda faol ishtirok etib, qalamini qayraydi. Gazetadan .

3 koʻchma Biror kimsa, tashkilot, mam-lakat va shu kabilarni boshqasiga qarshi gij-gijlamoq, tezlamoq, xezlamoq, oyoqlantir-moq. [ ◆ Suxsurov:] Idoradagi dushmanlarim siz-ni ham qoʻlga olganini, menga qarshi qayrab solganini bilardim. A. Qahhor, „Tobutdan tovush“ . ◆ Hammani raisga qarshi qayrab qoʻ-yib, endi yotigʻi bilan gaplashmoqchimisiz?! "Mushtum" .

Tishini qayramoq 1) yeyish-ichishga tay-yorlanmoq, dam saqgtamoq. ◆ Tishingni qayrab tur, uka, sal qoʻl boʻshasin, katta toʻy qilib beraman. Ataylab bitta xumga charosni bosib qoʻydim! Oybek, „O“ .v. shabadalar; 2) oʻch olish maqsadida yoki umuman yomonlik qi-lish harakatida boʻlmoq, shuning payida boʻlmoq. ◆ Dushmanlar pisib yurgan boʻlsalar ham, sshm ichida tishlarini qayrab yurib-dilar. P. Tursun, „Oʻqituvchi; 3) umuman, biror narsa xatti-harakatida, ilinjida, is-tagida boʻlmoq“ . ◆ Yigitlarning sarasi choʻlga qayragan tishin. R. Bobojon . ◆ Yangi mashina-da muncha paxta teraman deb, pul, orden, muko-fotlarga tishini qayrab yurganlar undan koʻp. S. Nurov, Narvoy; 4) kam qoʻll. gʻazab bilan tishlarini gʻijirlatmoq. ◆ Arslonqul tishini qayrab, Toʻgʻonbekka oʻqraydi-da, tez yurib ketdi. Oybek, „Navoiy“ .

Antonimlari

ҚАЙРАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qayramoq
1 точить, оттачивать, натачивать; ◆ pichoq(ni) qayramoq точить нож;
2 перен. натравливать, настраивать (против кого-л.); науськивать; ◆ 

• tish qayramoq точить зубы (на кого-л.).