qilmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qil-moq

Etimologiyasi

QIL- 'biror faoliyatni amalga oshir-'. Qush uyasida koʻrganini qiladi (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni va yana bir necha maʼnoni anglatgan bu feʼl asli qïl- tarzida talaffuz qilin-gan (Devon, II, 33; DS, 442); keyinchalik oʻzbek tilida ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïl- > qil-
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Bajo keltirmoq, bajarmoq, ijro etmoq, amalga oshirmoq. ◆ Ish qilmoq. Qilamiz desak ish koʻp. Aytganingizning hammasini qildim. Bilganingni qil. Qush uyasida koʻrganini qiladi. Maqol ◆ Qiz tomon, garchand toʻyni bir yil keyin qilish sharti bilan boʻlsa ham, rozilik beribdi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .
2. Baʼzi otlar bilan birikib, shu ot anglatgan narsani tayyorlash, hozirlash, pishirish maʼnosini bildiradi. ◆ Xamir qilmoq. Guvala qilmoq. Eshik qilmoq. Pichoq qilmoq. Rom qiladigan usta. Oʻtin qilmoq. Non qilmoq. Shoʻrva qilmoq.
3. Biror-bir ishga, lavozimga qoʻymoq, belgilamoq, tayinlamoq, lozim koʻrmoq, tanlab olmoq. ◆ Vakil qilmoq. Direktor qilmoq. Boʻlim boshligʻi qilmoq. ◆ Qanday vazifa berishni oʻzlaringga havola qilamiz, lekin hosilot kengashiga rais qilsalaring, kuymaysizlar. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Biz Homidboyni oʻzimizga kuyov oʻgʻil qilishdan hech bir monelik koʻrmaymiz. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
4. yord. fl. vazifasida. Soʻz yasash uchun xizmat qiladi — ot, sifat va b. turkumga oid soʻzlardan turli maʼnoli feʼllar yasaydi. ◆ Tomosha qilmoq. Taklif qilmoq. Rashk qilmoq. Eʼlon qilmoq. Orzu qilmoq. Zoʻrlik qilmoq. Dushmanlik qilmoq. Obod qilmoq. Shod qilmoq. Bezovta qilmoq. Sarishta qilmoq. Oh-voh qilmoq. Lip-lip qilmoq. Taqir-tuqur qilmoq. m ◆ Oʻgʻrilik qilgani uchun qoʻl kesiladir va yo dorga osiladir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Yana bir marta opalik qilsangiz, deb maslahatga kelgan edim. B. Rahmonov, „Yurak sirlari“ . ◆ Boʻtaboyga, kolxoz mustahkam boʻladi, degan gapning oʻzi kifoya qildi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor, chiroqlari“ . ◆ Yoʻgʻon kishi, xuddi gʻozga oʻxshab, "gʻat-gʻat-gʻat" qilib kuldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
5. Bogʻlama vazifasida qoʻllanadi. ◆ Oʻqi-tuvchshshk qshshoq. Oʻgʻlini muhandis qilmoq. shsh Sidiqjon hali buzilmagan toʻqayning narigi tomonida aravakashlik qilar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mansur ham oʻrtoqlari bilan shu maydonda futbol oʻynar.. qora kepkasini qoshigacha bostirib, darvozabonlik qilar edi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Antonimlari

ҚИЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

qilmoq

• Turkcha: yapmak, kılmak
• Chuvashcha: ту

Ruscha _ru

qilmoq
1 делать, производить, совершать; sen yaxshiish qilding ты хорошо сделал, ты хорошо поступил; u hech nima qilgani yoʻq он ничего не сделал; men unga koʻp yaxshilik qildim я ему сделал много хорошего; qoʻlingdan kelganini qil делай что хочешь (я тебя не боюсь); ◆ jinoyat qilmoq совершить преступление;
2 в сочетании с именами образует сложные (составные) глаголы: ◆ ovqat qilmoq 1) готовить пишу; 2) обедать, принимать пищу; ◆ pul qilmoq обращать в деньги, продавать; ◆ sarf qilmoq тратить, расходовать; ◆ taʼsir qilmoq производить действие, оказывать действие; ◆ telefon qilmoq звонить (по телефону); ◆ tum-taraqay qilmoq разогнать; обратить в бегство;◆ yurak qilmoq решиться, осмелиться; ◆ xizmat qilmoq служить; uning goʻzalligini tasvirlashga qalamim ojizlik qiladi моё перо бессильно описать её красоту; rais qilib saylamoq избрать председателем; chiroyli qilib bezamoq красиво оформить; * nima qildi? что случилось?; что произошло?; nima qildi, qizim? что с тобой, доченька?; shunday qilib так, таким образом; shu qilganiga за это, за этот его поступок, в ответ на это.