qir

Oʻzbekcha (uz)

qir I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qir

Etimologiyasi

QIR I 'yassi togʻ', 'baland tekislik'. Togʻlarda konlar, hirlarda galla behad (Habibiy). Qa-dimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli qïr tarzida talaffuz qilingan (Devon, I, 314; DS, 445); keyinchalik oʻzbek tilida ï unlisining qat-tiqlik belgisi yoʻqolgan: qïr > qir.

QIR II 'chet\ 'zih'. U ehtiyotkorlik bilan koʻz h i r i n i tashlab hoʻydi-yu, .. (Sharof Rashidov). Bu

41-35 soʻz hozirgi oʻzbek tilida mustaqil ishlatilmay, odatda iboralar tarkibida qatnashadi. Qadimgi turkiy til aks ettirilgan manbalarda ham bu soʻz keltirilmagan. ССТТНda (II, 42), КРСda (493) bu soʻz nohaq ravishda qïr (¹ baland tekislik') soʻzining maʼnolaridan biri si — fatida keltirilgan. Aslida qadimgi turkiy tilda 'chet', 'zih' maʼnosini anglatuvchi alohida soʻz boʻlgan, OʻTILda bu soʻz qir II tarzida keltirilgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

geogr. Atrofidagi yerlardan bir oz koʻtarilib turgan, yassi yoki salgina gumbazsimon balandlik, tepalik. ◆ Qimirla-gan qir oshar. Maqol. n ◆ Roʻparada Chatqol togʻlari, undan berida esa, goʻyo toqqa chi-qish uchun ataylab yasalganday, birin-ketin balandlashib ketgan gumbaz-gumbaz qirlar.

P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Togʻlarda turli kon-lar, qirlarda gʻalla behad. Habibiy .

qir II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Qirra, zix. ◆ Devorning qiri. Shishaning qiri. yat Usha shum xabar kelgan kupi ostonaning qiriga tegib sinib tushgan edi. Y. Muqimov, „Gʻalati odamlar“ .

Koʻz qiri bilan Koʻzning uchi, burchi bilan, yaʼni yuzni oʻgirmay, koʻz qorachigʻini koʻzning burchiga keltirib. ◆ Koʻz qiri-la sevganiga qaraydi. M. Alaviya . ◆ Qarollardan biri menga koʻzining qiri bilan Roʻzimat cholni koʻrsatdi. H. Tursunqulov, „Hayotim qissasi“ . Koʻz qirini tashlamoq Koʻz uchi bilan qaramoq, nazar solmoq. ◆ U [Hazrat-qul] ehtiyotlik bilan koʻz qirini tashlab qoʻydi-yu, soʻzida davom etdi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

qir III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

\a. — smola, qatron| Qurilishda ishlatiladigan, biriktiruvchi, yopishtiruvchi ashyo, material. ◆ Sulton Sanjar Murgʻob daryosiga gʻishtin toʻgʻon qurdirganda, qir ishlatgan. Qir gʻoyatda mustahkam ashyo. Yangi Madrasa poydevoriga qir solganman. Metin boʻlib ketgan. Mirmuhsin, „Meʼmor“

qir IV

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

q. qir(r).

Antonimlari

ҚИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qir I
возвышенность; холмистая степь; ◆ boʻz qir степь, покрытая травой; пастбищная степь; ◆ qimirlagan qir oshar см. ◆ qimirlamoq 1; * qir chumoli зоол. термит.

qir II
◆ = qirra; * koʻz qirini tashlamoq или ◆  koʻz qiri bilan qaramoq 1) вскользь (мельком) взглянуть; 2) взглянуть скосив глаза; смотреть краем глаза.