qizgʻanmoq
Oʻzbekcha (uz)[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari[tahrirlash]
qiz-gʻan-moq
Aytilishi[tahrirlash]
Etimologiyasi[tahrirlash]
QIZGʻAN- 'biror narsani kimgadir berishga ogʻ-rin—'; 'rashk qil-'. Ayron soʻrab kelgandan chela— gingni ham qizgʻanma (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli ' nima-nidir biror narsa orasida kuch bilan siq-' maʼnosini anglatuvchi qïs- feʼliga (Devon, II, 18; DS, 447: qïs- I ' sjimat, sdavlivat, stiskivat') kuchaytirish maʼno-sini ifodalovchi -gʻa qoʻshimchasini va 'oʻzlik' maʼnosi-ni ifodalovchi -n qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan (Devon, II, 291; DS, 447); keyinchalik s undoshi gʻ undonsh-ning taʼsirida z undoshiga, a unlisi ä unlisiga almash-gan, ï unlilarining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: (qïs— + gʻa = qïsgʻa—) + n = qïsgʻan- > qïzgʻan- > qizgʻän-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari[tahrirlash]
Maʼnosi[tahrirlash]
1 Biror narsani sarf-lashga yoki birovga berishga ogʻrinmoq, esiz deb bilmoq, xayf koʻrmoq, ayamoq. ◆ Ayron soʻrab kelgandan chelagingni ham qizgʻanma. Maqol . ■■ ◆ Eshonni qandaydir pul qiziq-tirayotganini, qori esa sir boy bermagani holda, oʻsha pulni qizgʻanayotganini Elmurod sezib turardi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .
2 Achinmoq, raxmi kelmoq. ◆ Qizgʻan, ona, oʻksizni, Oʻsha qutqazdi bizni. \. Olimjon . ◆ Yigit koʻzlaridagi alam va firoqni koʻrgan Iskandaro uni qattiq qizgʻandi. Oybek, „Nur qidirib“ .
3 Bekor ketmaslik xarakatini qilmoq, xayf boʻlmaslikni oʻylamoq. ◆ Bugun hech qayer-ga bormadim — ishimni qizgʻandim. sht Mu-hiddin biron joyga kirib, tamaddi qilib olishni oʻylasa, poyezdga kech qolayotgan kishi singari vaqtni qizgʻanardi. R. Fayziy, „Choʻl-ga bahor keldi“ .
4 s. t. Rashk qilmoq. -Abduvahobning tur-qini xudo koʻtarsin, undan xotin qizgʻa-nadigan oʻrni yoʻq. Uni nomahram deb boʻlmay-di, odam emas — qul, — deyishardi. Sh. Tosh-matov, Erk qushi. ◆ Umar Gulsunni Elmuroddan qizgʻanib, ichi oʻrtanib kelgan edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .
5 Oʻziga tegishli narsaga (maye., bolasi-ga) teginish, daxl etishga yoʻl qoʻymaslik xolatida boʻlmoq, shunday xususiyat (odat)ga eta boʻlmoq (asosan, jonivorlar haqida). ◆ Sovliq bolasini qizgʻanib, ularga yovqarash qilardi. S. Axmad, „Yulduz“ .
Sinonimlari[tahrirlash]
Antonimlari[tahrirlash]
ҚИЗҒАНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.