qutulmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qu-tul-moq

Etimologiyasi

QUTUL— 'koʻngilsiz, ogʻir, xavotirli holatdan ^xalos boʻl—'. "Bildim", — dedim, tutildim, "Bilma-dim", - dedim, hutuldim (Maqol). Qadimgi tur-kiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli qut- feʼliga 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi —(u)l qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan (Devon, II, 138; DS, 474): qut— +ul = qutul-; lekin manbalarda 'xalos boʻl-' maʼnosini anglatgan qut— feʼli aks ettirilmagan.DSning 461- betida Mahmud Koshgʻariy lugʻati asosida (Devon, II, 341) qot- feʼli keltirilib, 'ostavlyat, po — kidat, zabrasïvat' maʼnosini anglatishi aytilgan. Balki qutul— soʻzini hosil qilishda shu qot— feʼli asos boʻlgandir.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Koʻngilsiz, ogʻir, xavf-li va sh.k. holdan xalos boʻlmoq. ◆ Xijo-latlikdan qutulmoq. Xavf-xatardan qu-tulmoq. Kasallikdan qutulmoq. Tashvish-dan qutulmoq. m ◆ Sen qutulding qaygʻu, hasratdan. Gʻayratiy . ◆ Bosib kelayotgan gʻash-likdan qutulish uchun, chamadonidan ikki-uch-ta kitobini oldi. X. Sultonov, „Onamning yurti“ .

2 Saqlanmoq, omon qolmoq. ◆ Bir oʻlim-dan qutuldim. Qordan qutulib, yomgʻirga tutulmoq. m ◆ Siz oʻylagan qadar oson emas, afandim, gunohdan qutulib ketishingiz. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ . o. ◆ "Komsh baloni bshadi, — deb oʻyladi ichida bek, — Mening qorabayirimdan qochib qutuldi u tulki!" H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

3 Bandi, tutqun kabi holatdan boʻsha-moq, boʻshab chiqmoq; ozod boʻlmoq. ◆ [Yoʻlchi] Qamoqdan qutulib chiqsa, uni bir koʻrsam. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 Tashlab, tark etib, barham berib yoki voz kechib xalos boʻlmoq. ◆ Chekishdan qutuldi. Yomon odatlaridan qutuldi. n ◆ Agar shu hol-da davom eta bersalaring, ikkovlaringga ham baravar javob berib, qutulaman! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

5 Rejadagi ish, vazifa va sh.k. ni ba-jarmoq, tugatmoq, amalga oshirmoq. ◆ Toʻyning yumushlaridan endigina qutulgan Yoʻlchi toʻqqiz yogʻochli uyda.. yolgʻiz oʻtirar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

6 Zimmadagi burch, qarz kabilardan hisob-kitob bilan uzilmoq. ◆ Nega qutular ekansan! Dadamning haqlarini berib, undan keyin qutulasan. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Shunday qilib, boy ikki yuz ming soʻm uchun beradigan zakotdan qutuldi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Qarzimizdan qu-tulsak, xudoga shukur, qutulmasak, yana boy yelkamizda-da. "Sharq yulduzi" .

7 s. t. Koʻzi yorimoq; boʻshanmoq, tugʻmoq (homilador ayol haqida). ◆ Eson-omon qutul-dingizmi, Salimaxon, uy bshgan boʻlib, qut-lagani ham kelolmasam-a. R. Fayziy, „Sen yetim emassan“ .

Koʻpdan quyon qochib qutulmas Koʻpchilik birlashib, hamma ahillik bilan baravar harakat qilsa, har qanday ish ham bitadi, maʼnosidagi maqol. Olishar biron yoʻlini topayotgandir-da, topmaydigan boʻlsa, Axmedov akam aytmas edilar. Olimlar ham bir boʻlib ishlasa.. koʻpdan quyon qochib qu-tulmaydi. A. Qahhor, Qushchinor chiroqlari. Qochib qutulmaydi Amalga oshmay, baja-rilmay qolmaydi. Yoshlardan ish qochib qu-tulmaydi.

Antonimlari

ҚУТУЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qutulmoq
1 освобождаться, избавляться; отделаться; спасаться; ◆ qamoqdan qutulmoq освободиться из тюрмы, выйти из тюрьмы; ◆ qarzdan qutulmoq освободиться от долгов, расплатиться с долгами; ◆ chekishdan qutulmoq избавиться от курения; бросить курить; qordan qutulib, yomgʻirga tutilmoq (букв. спастись от снега, да попасть под дождь) попасть из огня, да в полымя; bildim dedim - tutildim, bilmadim dedim - qutuldim см. tutilmoq 1; yomondan yo ton - qutul, yo qoch - qutul погов. от плохого хоть отрекись, хоть беги - но спасись;
2 разг. разрешиться от бремени; qizim eson-omon qutuldi моя дочь благополучно разрешилась (от бремени).