quyi

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qu-yi

Etimologiyasi

QUYI 'past(ki)', 'nastda joy,\ashgan'. [Ajdaqo] suvga kirib, q u y i labini daryoning osgpiga spish— tirib, yuqori labini suvning yuziga tutadi (Sadrid-din Ayniy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz ПДПda qodu, qodï, qoyï shakllarida (413- bet), Mahmud Koshgʻariy lugʻatida bu soʻz izoh-langan yerida qużï (Devon, III, 239), matn ichida qodï (Devon, III, 53) shakllarida, DSda yana qożï (452— bet) shaklida aks ettirilgan. Koʻrinib turibdiki, bu soʻzning birinchi boʻgʻinidagi unli asli o boʻlgan va u keyinchalik u unlisiga almashgan, ikkinchi boʻgʻin boshidagi undosh asli z boʻlgan va u keyinchalik d va y undoshlariga al— mashgan; oʻzbek tiliga bu soʻzning o unlisi u unlisiga, ż undoshi y undoshiga almashgan va soʻz oxiridagi ï un — lisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan shakli yetib kel— gan. Bu soʻz oxiridagi —ï asli sifat yasovchi qoʻshimchaga teng, lekin bu yasalishga asos boʻlgan qismni izohlashga imkon boʻlmadi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 ot Past tomon; biror narsa-dan pastda boʻlgan joy; pastlik. ◆ Nasiba turgan joyida piq-piq yigʻlar.. boshi quyi solinganicha taqdirini qargʻar edi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Yigit chirik ogʻochlar tirqishidan pastga qaradi. Quyida suv simobday mil-tiraydi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

2 sft. Past tomonida boʻlgan, joylash-gan; pastki. ◆ Bashirjon quyi labini tish-lagancha, uyning shiftiga qarab qoldi. N. Aminov, „Suvarak“ .

3 Biror sathning yoki sathdagi yoʻna-lishning pastida boʻlgan tomoni; etak. ◆ Sirdaryoning quyi oqimi. v ◆ Suvlar oqar quyi tomonga. M. Shayxzoda . ◆ Bu uy — xiz-matkorxona, boyning tashqari hovlisining quyi tomonida.. shuning uchun koʻzga chalin-mas edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 ot Uy, xona va sh.k. ning toʻriga nisbatan past tomoni; toʻrga qarama-qarshi tomon. ◆ Uyning toʻriga chirik qora namat tashlangan, quyi tomoni yalangʻoch yer. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Toshboboning tak-lifidan soʻng dasturxonning quyi tomoniga solingan koʻrpachaga choʻkka/shdi. S. Karomatov, „Soʻnggi barxan“ . ◆ Bir ozdan keyin tor-tinchoqlikni bilmaydigan Husayn katta-lardek eshikdan salom berib kelib, quyiroq-qa tiz choʻkdi. M. Osim, „Ibn Sino qissasi“ .

5 kam qoʻll. Past; zid. baland. ◆ ..qabr yoniga tizlagan Otabek va yuqori, quyi doʻmbaygan qabrlar bu tilovatga someʼ kabi edilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

6 koʻchma Mavqe, darajasi va sh.k. ji-hatdan boshqasiga nisbatan kichik, past boʻlgan. ◆ Quyi tashkilopiar. Quyi lavozim. yat Birinchi darvozaning ikki biqinida turuvchi qorovul yigitlar oʻrdaning ulugʻ dara-jali beklarini kuzatar, mansabi quyiroq yasovullar bilan mutoyiba qilishib qolar edilar. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

Antonimlari

ҚУЙИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

quyi (koʻplik quyilar)

• Islandcha: niður
• Ruscha: вниз, (vniz) внизу (vnizu)
• Turkcha: aşağı

Ruscha _ru

quyi
1 низ; // нижний; ◆ bogʻning quyisida в нижней части сада; ◆ daryoning quyisida в низовьях реки; ◆ quyi jagʻ нижная челюсть; ◆ boshini quyi soldi он опустил голову; он потупился; ◆ quyida внизу; ниже; ◆ quyida adabiyot roʻyxati berilgan ниже приведён список литературы; ◆ quyida bayon etilgan нижеизложенный; ◆ quyida koʻrsatilgan нижеозначенный;
2 нижестоящий, низовой; ◆ quyi partiya tashkilotlari низовые партийные организации.