quyulmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qu-yul-moq

Etimologiyasi

QUYUL— ' suvi, suyuqlik qismi kamayib, quyuq holatga kel—'. Mastava qaynayverib, q u yu l i b q o-l i b d i. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli qoy- yoki qoyi- || qoyu- feʼli — ning 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi qoʻshimcha qoʻshilgan shakliga teng (ДС, 453); quyul— soʻzini quyuq sifati bilan qiyoslash buni ochiq koʻrsatadi; lekin qadimgi turkiy til aks ettirilgan manbalarda bunday feʼl keltirilmagan. Qadimgi turkiy tildayoq bu soʻz tarki — bidagi o unlisi u unlisiga almashgan (bunday almashuv quyuq soʻzida ham oʻz aksini topgan: Devon, III, 180): qoy— + ul = qoyul— > quyul—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Suvi, suyuqlik qismi kamayib, quyuq holga kelmoq, quyuqlashmoq. ◆ Mastava qaynayverib, quyulib qolibdi. Mu-rabbo ancha quyulib qolibdi.

2 Bir yerga koʻp miqdorda yigʻilmoq, toʻplanib qalinlashmoq. ◆ Tuman tobora quyul-moqda. n ◆ Bu bulutlar.. tobora quyulib, qorayib bormoqda. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

3 koʻchma Oʻzini tutib, qoʻlga olib, ogʻir, vazmin boʻlib qolmoq, yengiltakliqsan qu-tulmoq. ◆ Qarib quyulmagan, achib suyulmagan. Maqol . m Texnikumda oʻqib yurganimda, [Alijon] kuniga yoʻlimni toʻsardi, oʻldim-kuydim, deb naq hol-jonimga qoʻymasdi.

Koʻnglimda, bola-chaqalik boʻlib quyular, de-gan edim. H. Nazir, Oʻtlar tutashganda. ◆ -Qa-naqa qiliq bu? Qartaysangiz ham quyulmay-siz, — deb jerkib berdi buvim. H. Nazir, „Yaxshi ism“ .

Antonimlari

ҚУЮЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

quyulmoq
1 густеть, сгущаться; Suvni ming bor qaynatsang, hech quyulmas (С. Абдулла, «Тоћир ва Зућра») Кипяти воду хоть тысячу раз, всё равно она густой не станет; tobora quyulayotgan tun всё больше сгущающиеся сумерки;
2 перен. остепениться; Rostdan ham Saidiy keyingi kunlarda ancha quyuldi (А. Ќаћћор, «Сароб») И действительно, в последние дни Саиди заметно остепенился; qarib quyulmagan, achib suyulmagan (букв. состарившись, не остепенился, прокиснув, не разжижился) соотв. седина в бороду, бес в ребро.