sakramoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

sak-ra-moq

Etimologiyasi

SAKRA— 'yuqoriga tez irgʻi—', 'bir joydan ik — kinchi joyga irgʻib oʻt—' Xalh bunday otlarni bulutga sakraydigan ot deydi (Oybek). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'tez irgʻi-' maʼnosini anglatgan säk— feʼlining (ПДП, 420) 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi —(i)r qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shakliga (Devon, III, 437: sekiritti) 'takror' (kuchaytirish) maʼnosini ifodalovchi —ä qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan. Qadimgi turkiy tilda säk- feʼli tarkibidagi ä unlisi ye unlisiga almashgan (ДС, 494), sekir— shakliga —ä qoʻshimchasi qoʻshilganidan keyin ikkinchi boʻgʻindagi tor Unli talaffuz qilinmay qoʻygan, ye unlisining taʼsi — rida ä unlisi ham i unlisiga almashgan: sekr1D1 (Devon, III, 296). Hozirgi oʻzbek tiliga bu feʼlning ä unlisi qatnashgan eng qadimgi shakli yetib kelgan: (säk- + ir = säkir-) + ä = säkira- > säkrä—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Butun gavdani irgʻitib, keskin harakat qilmoq, pastga, yuqoriga yoki bir necha qadam nariga oʻzini otmoq. ◆ Rustam tomosha qilib turgan qizlar orasi-da bittasi chinqirib, osmonga sakraganini, kula-kula qarsak chalganini koʻrdi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Ayol sakrab pastga tushdi-da, sumkasini kovlab, pul qi-dira boshladi. S. Ahmad, „Ufq“ .

Bulutga (yoki koʻkka) sakraydigan Chopqir, oʻynoqi (ot haqida). ◆ Xalq bunday otlarni, bulutga sakraydigan ot, deydi. Yerga ursang, „koʻkka sakraydi Juda shoʻx; tinim bilmay-digan (asosan bolalar haqida)“ . Yuz gaz (na-ri) sakramoq Oʻzini chetga olmoq, bezil-lamoq. Ish talab qilsang, hurkib, yuz gaz sak-raysiz. Oybek, O. v. shabadalar. (Oʻrnidan) sakrab turmoq Oʻtirgan joyidan tez, sap-chib turmoq. ◆ Bobur oʻrnidan sakrab turdi, takror eshitilgan alamli yigʻidan eti jun-jikib, buvisining xonasiga qarab yugurdi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Charosning.. dah-shatdan koʻzlari olayib, sakrab turib ket-di. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

2 Urilib qaytmoq, irgʻimoq, sapchimoq. ◆ Bola koptokni yerga bir urgan edi, koptok tom boʻyi sakradi. yat Quyoshda oltinlanib, toshdan toshga sakragan suvlarning shov-qinini sezdi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

3 koʻchma Joydan joyga oʻtmoq, koʻchmoq. ◆ Chittak shoxdan shoxga sakrab, toʻgʻri ham emas, egri ham emas kaltak izlasa, Nabigul zavoddan zavodga sakrab, nima izlaydi, dey-siz-da? A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ .

4 koʻchma Navbatdagiga toʻxtalmay, keyin-gisiga oʻtmoq. ◆ Biz, oʻtgan 51-faslda Anvar bilan Raʼnoni Sultonalining darvozasida qoʻyib, 52-faslga sakragan edik. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

5 koʻchma Koʻtarilib-tushib turmoq (narx-navo haqida). ◆ [Mirzakarimboy:] Shunday boʻ-lishi kerak. Narx-navo har kupi sakrab tu-ribdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Antonimlari

САКРАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

sakramoq sakramoq

• Turkcha: atlamak

Ruscha _ru

sakramoq
прыгать, скакать; подпрыгивать; подскакивать; stuldan sakrab tushmoq спрыгивать со стула; aravaga sakrab chiqmoq вскочить на телегу, прыгнуть в телегу; ariqdan sakrab oʻtmoq перепрыгнуть через арык; * yuz gaz nari sakraydi (букв. он отскакивает на сто аршин) он бежит, как чёрт от ладана; yerga ursang, koʻkka sakraydi непоседа, озорник; // непоседливый, озорной.