saryogʻ
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)
Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]sar-yogʻ
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]SARYOGʻ ' mol sutidan ajratib olinadigan yogʻ'. Bu yerda [brigadada] ilgari salhinda s a r yo g, oftobda haymoh yeyishga odatlanib holgan aʼzolar ham endi ishga chiha boshlagan (A.Muhiddin). Bu qoʻshma soʻz sari va yagʻ qismlaridan tarkib topgan deyiladi. Bu soʻzdagi yagʻ qismi ' moy' maʼnosini anglatuvchi soʻz ekani aniq, lekin sari qismi izohlashga muhtoj. Ushbu qoʻshma soʻz tarkibidagi sari qismini rang maʼnosini anglatuvchi sariq soʻzining soʻzlashuv nugqiga xos koʻrinishi deb tushuntirish mavjud. Bunday tushunish OʻTILdagi sa-ri II soʻziga bagʻishlangan maqolada oʻz aksini topgan (II, 23). Asli mol sutidan olinadigan yogʻ sariq emas, oq boʻladi, demak, bu qoʻshma soʻz tarkibida rang bildiruvchi sariq sifati emas, balki boshqa bir soʻz qatnashadi. OʻTILda keltirilgan sari P1 soʻziga berilgan izoh taʼsirida (II, 23) bu qoʻshma soʻzning birinchi qismi boʻ— lib ' sarxil' maʼnosini anglatuvchi sara soʻzi sari shaklida qatnashgan deb ham oʻylash mumkin. Devondagi sarudï (III, 278), sarïldï (II, 140), sarladï (III, 311) kabi soʻzlardan koʻrinib turibdiki, qadimgi turkiy tilda ' aylantir- ’ maʼnosini anglatgan sarï- (saru-) feʼli mavjud boʻlgan. Devondagi sarmaldï I soʻzi ham (II, 271) asli sarï- feʼlŋdan 'takror' maʼnosini ifodalovchi —ma qoʻshimchasi bilan hosil qilingan: sarï— + ma = sarïma- > sarma—. Bu feʼl 'suzib ol-' maʼnosini anglatgan (ДС, 489).
Asli sarï— feʼli yasama boʻlib, — ï qoʻshimchasi bilan yasalgan. Bu qoʻshimcha odatda ot yoki sifatdan feʼl yasaydi. Unda sar soʻzi ' aylantirish', 'suzish' maʼno — sini anglatgan soʻz boʻlib chiqadi. Demak, bu qoʻshma soʻz asli ' suzish', ' suzilgan' maʼnosini anglatgan sar soʻzi bilan ' moy' maʼnosini anglatuvchi yagʻ soʻzlaridan tarkib topgan; oʻzbek tilida saryagʻ soʻzi tarkibidagi birinchi a unlisi ä unlisiga, ikkinchi a unlisi gʻ un — doshining taʼsirida â unlisiga almashgan: sar + yagʻ > säryâgʻ.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]OʻTIL
Ot
[tahrirlash]saryogʻ (koʻplik saryogʻlar)
Tillar
[tahrirlash]
|
|