shaltoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

shal-toq

Etimologiyasi

SHALTOQ 'qarovsizlik oqibatida paydo boʻla — digan ivirsiq, isqirt'. Saranjom-sarishta boʻlsang, oʻlasanmi, hachongacha sening shaltogʻingni boshhalar tozalab yuradi?! Eski oʻzbek tilida ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli shaltaq tarzida talaffuz qilingan (КРС, 899); keyinchalik birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: shaltaq > shältâq. Bu soʻz asli —q qoʻshimchasi bilan yasalgan, lekin lugʻatlarda shalta— feʼli keltirilmagan (bu feʼl asli 'iflos qil-' kabi maʼnoni anglatgan boʻlsa kerak).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Siydik aralash goʻng, bal-chiq. Molxona shaltogʻi. n Ozgʻin, qornidagi shaltogʻi qotib yotgan eshakka qaragan edi.. "Yoshlik".

2 Shunday narsa va loy kabilar bilan ifloslangan; iflos, isqirt. ◆ Bola tangani shaltoq qoʻlida mahkam qisganicha, koʻchani changitib.. arava orqasidan chopadi. Gazetadan . ◆ Mashina oʻtganda, devorlar loy, suv sach-rayverib, shaltoq boʻlib ketgan. E. Usmonov, „Yolqin“ .

3 koʻchma Umuman, iflos, yaramas narsa, gap-soʻz va sh.k. Ustma-ust yogʻilayotgan shal-toq qancha jirkanch boʻlsa ham, Gʻulomjon oʻzini bosdi.. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Birovning shaltogʻiga botib, juvonmarg boʻ-lib ketmasam, deb qoʻrqaman. S. Ahmad, Hukm.

Shaltoq otmoq Birovni ayblovchi, gu-nohkor qiluvchi, yomonlovchi gap-soʻz qilmoq. ◆ Sening, ayniqsa, raisimiz Obid ketmonga shaltoq otmoq uchun payt qidirganingni ham bilaman. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ . ◆ Siz bu-larga qoʻy, moy keltirasiz. Bular boʻlsa, ke-tingizdan shaltoq otadi. P. Tursun, „Oʻqi-tuvchi“ .

4 koʻchma Ozodalikka rioya qilmaydigan, iflos ish tutadigan; ivirsiq, isqirt. ◆ Bir shaltoqning ishini yigirma etil eplay ol-mas. Maqol . ■■ ◆ Usha chinoqboyni direktor qilib boʻlarmishmi.. avval oʻzini eplab olein, yoqasining kirini koʻrganmisan ? Xotini ham oʻlguday shaltoq. Mirmuhsin, „Koʻrinmas halqa“ .

Antonimlari

ШАЛТОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

shaltoq
1 навозная жижа; грязь, слякоть;
2 перен. неприспособленный к жизни, неумелый, неряшливый (преимущественно о женщинах); // неряха; ◆ shaltoq xotin неумелая, неряшливая женщина; ◆ bir shaltoqning ishini yigirmata epchil eplay olmas посл. дело одной неумелой не поправить и двадцати умельцам; ◆ 

• shaltoq otmoq обливать грязью, клеветать; ◆ Siz boʻlarga qoʻy, moy keltirasiz. Bular boʻlsa ketingizdan shaltoq otadi (П. Турсун, «Ўќитувчи») Вы привозите им овец, масло. А они вас заглазно обливают грязью; ◆ shaltoqqa yiqilmoq вываляться по уши в грязи, быть уличенным в бесчестных поступках.