shapaloq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

sha-pa-loq

Etimologiyasi

SHAPALOQ 'qoʻlning barmoqlardan to bilak uchi-gacha boʻlgan yassi qismi', ' kaft'. "Ajab hilaman!"— de-di Kumush va shapalogʻi b i l a n erining yuzi-ga sekingina urib hoʻydi (Abdulla Qodiriy). L.Z.Bu-dagov lugʻatida oltoy tiliga mansub deb keltirilgan shabala soʻzi bilan (ССТТН, I, 659: shabala 'lojka, ko-toroyu meshayut kushanye, kogda varyat') shapaloq soʻzini qiyoslashdan koʻrinadiki, oʻzbekcha soʻz oxiridagi -(a)q qismi - ot leksemaga qoʻshilib, kichraytirish maʼnosini ifodalovchi qoʻshimchaga teng; shunda —(a)l qismi feʼldan ot yasovchi qoʻshimcha boʻlib chiqadi; lekin lugʻatlarda shab— || shap— feʼli aks ettirilmagan (Bu feʼl asli 'yassila-' maʼnosini anglatgan boʻlsa kerak). Tovush jihatidan bu soʻz tarkibida quyidagi oʻzgarixplar voqe boʻlgan: b undoshi p undoshiga, birinchi, ikkinchi boʻgʻin-dagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: (shab— + al = shabal) + aq = shaba— laq > shäpälâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qoʻlning besh panja va kaftdan iborat qismi. -Ajab qilaman! — dedi Kumush va shapalogʻi bilan erining yuzi-ga sekingina urib qoʻydi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Zamon u yoq-bu yoqqa bir jalanglab olgandan keyin, bir shapalogʻini ogʻzi yoniga tutdi. M. Ismoiliy, Fargʻonat. o.

2 Qoʻl, besh panja bilan (betga) uril-gan zarba, tarsaki. ◆ Bir shapaloq urmoq. yat Iskandar, xuddi shapaloq yegan kishidek, turgan yerida bir irgʻib tushdi. M. Osim, „Iskandar va Spitamen“ . ◆ Isfandiyor sheʼrning oxirini eshitishga chidamadi. Avazning betiga shapaloq tortib yubordi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

3 koʻchma Qarshi harakat, zarba.

4 koʻchma Shapaloqqa oʻxshash, shapaloq kabi. ◆ Baqaterak shapaloq-shapaloq barglari-ni qarsillatib sado berar.. J. Abdullaxonov, „Oriyat“ . ◆ Uning shapaloq gulli qizil koʻylagi lovullar.. yonib koʻrinardi. Oʻ. Hoshimov, „Bir tomchi shudring“ .

Sinonimlari

tarsaki

Antonimlari

ШАПАЛОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

shapaloq
пятерня; ладонь;
2 перен. пощёчина, оплеуха, затрещина; шлепок; ◆ bir shapaloq urmoq дать пощёчину; ◆ shapaloq yemoq получить пощёчину; ◆ teskari shapaloq qoʻymoq ударить тыльной стороной руки;
3 ломоть, ломтик; ◆ bir shapaloq goʻsht ломтик мяса;
4 перен. величиной с ладонь, большой, крупный; ◆ shapaloq barg большой (крупный) лист (напр. винограда).