suzmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

suz-moq

Etimologiyasi

SUZ— I ¹ suyuq narsani suzgichdan oʻtkazib, kerakli qismini ajratib ol—'. Vahtida suzmasangiz, musallas emas, sirkaga ega boʻlasiz. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli soʻz— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 423; Devon, II, 16; DS, 519); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: süz- > suz—.

SUZ- II 'shoxi bilan ur—'. Eshakka muguz bitsa, egasini s u z a d i (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli süs— tarzida talaffuz qilingan (Devon, II, 338); eski oʻzbek tilida bu feʼl oxiridagi s undoshi z undoshiga almashgan (КРС, 669); keyinchalik ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻ-qolgan: süs— > süz— > suz—.

_ SUZ— III ' suvda biror tomonga harakatlan-'. Dar-yodan s u z i b oʻtamiz (Hamid Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli yüz— tarzida talaffuz qilingan (Devon, III, 67; DS, 288; ТРС, 684); keyinchalik oʻzbek tilida soʻz boshlanishidagi y undoshi s undoshiga almashgan, ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: yüz— > süz— > suz—.

SUZ- IV ' ovqatni idishlarga taqsimlab sol-'. Gulnoz osh s u z i sh g a chihib ketdi (Hamid Gʻulom). Bu feʼl aslida ham suz— tarzida talaffuz qilingan boʻlib (КРС, 662), hozirgi oʻzbek tiliga shu shaklida yetib kelgan. Bu feʼl asli 'biror narsani choʻmichlab ol—' maʼnosini anglatgan; hozirgi maʼnosi maʼnoning torayishi, xoslanishi asosida yuzaga kelgan: ' biror narsani taqsimlab sol-' —> ' ovqatni taqsimlab sol-'. Bunday maʼnoni anglatuvchi suz— feʼli OʻTILda 'suyuq narsani suzgichdan oʻtkazib, kerakli qismini ajratib ol—' maʼnosini anglatuvchi suz— I feʼlining ikkinchi maʼnosi sifatida berilgani xato, chunki suz— I feʼli asli süz— shakliga ega boʻlgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Suzgich yoki boshqa biror narsa orqali oʻtkazib, mexanik aralashma-lardan tozalamoq. ◆ Benzinni mashina bakiga suzib solmoq.

2 Suyuq narsalarning kerakli qismini ajratib olmoq. ◆ Sirka suzmoq. Suzib sut-ning qaymogʻini olmoq. n ◆ U kishi [boy] shoʻr-vani pishiradi, lekin moyini suzib ichadi, goʻshtini yeydi, menga taqir suyak, bir kosa jirsiz suv keltiradi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Tayyor ovqat yoki ichimlikni yeyiladi-gan yoki ichiladigan idishlarga taqsimlab solmoq. ◆ gsh Palov suzilib, Nusratbek ikki laganni keltirganda, yigitlar Sohib aka-ning yelkasiga turtishdi. S. Nurov, „Narvoy“ . ◆ Maxsumov hammaga shoʻrva suzdi. M. M . Doʻst, Lolazor. ◆ Bir siqimgina osh qilib, suzib olishga hayron boʻliboʻtirgan edim. S. Ahmad, „Ufq“ .

4 Kartalarni oʻynovchilarga boʻlib ber-moq. ◆ Karta suzmoq.

Koʻz suzmoq Noz-ishva bilan qaramoq, koʻzlarini yarim yummoq. ◆ Gʻunajin koʻzini suzmasa, buqa ipini uzmaydi. Maqol . n ◆ Yoshi qirqlarga borib qolgan boʻlsa ham, ikki beti qip-qizil.. joriya boʻsh xaltani noibning qoʻlidan olarkan, qop-qora koʻzlarini alla-nechuk suzib, gʻamzali bir ohangda: -Bizga-chi, begim? — deb soʻradi. X. Toʻxtaboyev, „Yillar va yoʻllar“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

suz-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 Qoʻl-oyoq yoki suzgichlari-ni qimirlatib, suvda turmoq yoki biror yoʻnalishda harakat qilmoq. ◆ Quloch otib suzmoq. Qurbaqacha suzmoq. Chalqanchasiga suz-moq. shsh Terak tagidan sholipoya boʻylab yoʻl bor. Chirchiqqa tik chiqadi. Daryodan suziboʻta-miz. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Baliq suvda suzadi, suvda umaydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Suv transporti vositalarida yurmoq, sayr yoki safar qilmoq. ◆ Qayiqda suzmoq. Kemada suzib, dengizdan oʻtmoq.

3 Suyuqlik yoki gaz betida qalqib tur-moq yoki oqmoq. ◆ Itaruvchi kuch jism ogʻir-ligiga teng boʻlganda, jism suyuqlikning yuzida yoki ichida suzib yuradi. "Fizika" . ◆ Bu "Volga" ham tun ogʻushida, xuddi suvda suzib borayotgan kemadek, asta-sekin uzoqlashdi.. "Yoshlik" . ◆ Eskidan saqlanib qolgan yodgorlik — oqqushlar suzib yurgan koʻllaru daraxt tagida nay chashb oʻtirgan yigit -qizlarning suratlari. M. M . Doʻst, Lolazor.

4 koʻchma Bir maromda bir tarafga qarab harakat qilmoq, kezmoq, oqmoq. ◆ Domla koʻz-larini ishqab, atrofga qayta tikildi-yu, qandaydir bahaybat qushlarning qumda ohis-ta suzib yurgan soyalarini koʻrib, beixtiyor tepaga qaradi. M. Mansurov, „Yombi“ . ◆ Samoda esa hech kimga keraksiz gʻarib oy mungʻayib suzardi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ . ◆ ..pushtirang ulkan bulut samoning qoq oʻr-tasida suzib borib, roʻparadagi qoʻshnining pastak, loyshuvoq tomiga.. yupqa va shaffof soya tashladi. N. Aminov, „Qahqaha“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

suz-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

III Shoxi bilan urmoq, sho-xini sanchmoq. ◆ Echkining ajali yetsa, qas-sobni suzar. Maqol . n ◆ Ha, asov sigirning felini bilmasang, oldiga yoʻlatmaydi — suzadi, tepadi, sut bermaydi. M. Joʻra, „Quyoshdan nur emganlar“ .

Yer suzmoq Yerga tikilib qolmoq, yerdan koʻzni uzmay oʻtirmoq yoki bormoq. ◆ Dildor Nizomjonni koʻrib, sekin shiypondan tushdi-da, yer suzgancha ariq tomonga oʻtib ketmoqchi boʻldi. S. Ahmad, „Ufq“ . Pul(ni) suzib oladi Yerdan supurib olganday pul topadi, katta pul, foyda oladi. ◆ Shu davr ichida qoʻshmachi hoji pulni suzib oldi_— shinam hujrasidan mehmon arimadi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o.

Antonimlari

СУЗМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

suzmoq

• Turkcha: yüzmek
• Inglizcha: to swim
• Yoqutcha: харбаа

Ruscha _ru

suzmoq I
плавать, плыть; suzib chiqmoq всплывать, выплывать (на поверхность); suzib oʻtmoq переплыть; yaxshi suzadigan odam человек, который хорошо плавает, хороший пловец; havo ochiq, koʻkda oy suzar edi погода была ясной, по небу плыл месяц; * uyda oʻrdak suzayotir в комнате утки плавают (так говорят, когда сильно течёт крыша).

suzmoq II
1 фильтровать; цедить, процеживать; ◆ sutni suzmoq процеживать молоко; sharbatni suzib, turpini olmoq получить выжимки, процедив фруктовый сок;
2 кокетливо щурить (глаза); ◆ koʻz(ni) suzmoq или ◆  koʻzini suzmoq красиво (кокетливо) щурить глаза; строить глазки; koʻzini suzib qaramoq кокетливо взглянуть;
3 выкладывать, раскладывать, накладывать; разливать; ◆ oshni suzmoq выложить плов (из котла на блюдо); ◆ shoʻrvani suzmoq разлить суп (по мискам);
4 раздавать, сдавать (карты).

suzmoq III
бодать; echkining ajali yetsa, qassobni suzadi посл. когда приходит смертный час козы, она бодает мясника; eshakka muguz bitsa, egasini suzadi посл. если у осла вырастут рога, он забодает хозяина; ◆ 

• yer suzmoq уставиться взором под ноги, упорно смотреть в землю (не отрывая взора); pul(ni) suzib olmoq легко доставать (получать) деньги, иметь лёгкий источник дохода.