talamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ta-la-moq

Etimologiyasi

TALA- 'tishlash uchun hujum qil-' (yirtqich hay — von, it haqida), 'chaqish uchun koʻplashib hujum qil-' (ari haqida)'. It xoʻp ishtaha bilan hurmohchi va talamohchi b oʻ l i b oʻrnidan turgan edi, .. (Abdulla Qahhor). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼno-ni anglatgan feʼl asli talï- tarzida talaffuz qilin-gan; qadimgi turkiy tildagi 'zoʻrlik bilan tortib ol-' maʼnosini anglatgan tala- feʼli taʼsirida talï-feʼli ham tala- tarzida talaffuz qilina boshlagan. Qadimgi turkiy tildagi talïm 'xipdaïy’ soʻzidan (ПДП, 425; DS, 529) koʻrinib turibdiki, bu sifat talï- feʼ-lidan -m qoʻxnimchasi bilan yasalgan. Xuddi shu manba — larda talï- feʼli mustaqil keltirilmagan, balki 'zoʻrlik bilan tortib ol-' maʼnosini anglatuvchi tala-feʼli keltirilgan (ПДП, 425; DS, 528). Asli ikki soʻzga teng bu feʼllar keyinchalik bir soʻzga birlanshb ketgan (ЭСТЯ, III, 136). Oʻzbek tilida a uxxlilari ä unlilariga almashgan: tala- > tälä-. Bu feʼllar asli tal || dal otxxdan yasalgan deb taxmin qilinadi (ЭСТЯ, III, 137), lekin manbalarda bu soʻz haqida maʼlumot yoʻq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Zoʻrlik bilan yopirilib tortib olmoq, olib qoʻymoq. ◆ Qoʻqonni talab, bizning ustimizga qoʻshin tortib kelayotgan.. Sulton Ahmad mirzo esa bizning podshomiz bashn bir otadan boʻlgan ogʻa-inilar. P. Qo-dirov, „Yulduzli tunlar“ .

2 Talashib-tortishib xarid qilmoq. ◆ Yangi kitobni birpasda talab ketishdi.

3 Koʻp boʻlib, birgalashib tashlanmoq, yopishmoq. ◆ Arilar talamoq. m ◆ Bolalar bara-variga Rahimni talay boshlashdi. H. Nazir, „Yonar daryo“ .

4 Kishi yoki narsaga davomli (takror-takror) hujum qilmoq, shu tarzda yulib-yulqimoq. ◆ Huv anavi yalanglikka qaranglar!.. Unda odamzod suyagi yotibdi. Bechorani qashqir talagan boʻlsa kerak. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

5 koʻchma s. t. Qattiq urishib bermoq, yulib-yulqib yopishmoq. ◆ Kichkina bir qizcha-dan dakki yegan ayol Ergashoyni talab berdi. N. Safarov, „Oliyaxon Sultonova“ .

6 koʻchma s. t. Tatalamoq, tirnamoq, gʻash qilmoq. ◆ [Alisherning] Koʻnglini shubha, gʻazab, pushaymon hislari talar edi. M. Osim, „Zul-mat ichra nur“ .

Ichini it (yoki ari) talamoq Oʻta betinch boʻlmoq, bezovtalanmoq. ◆ Hamma oʻz ishi bilan band. Birgina Nizomjonninggina ichini ari talayapti. S. Ahmad, „Ufq“ .

Antonimlari

ТАЛАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

talamoq talamoq

Tillar

• Turkcha: dalamak

OʻTIL

Ruscha _ru

talamoq
1 грабить, ограблять; растаскивать; расхватывать; talab ketmoq разграбить; magazinga yangi kelgan kitoblarni bir kunda talab ketishdi за день расхватали все книги, которые поступили в магазин;
2 набрасываться; кусать, рвать; искусать; itingni ushlab tur meni talab olmasin придержи свою собаку, чтобы она не укусила меня; hammayogʻimni chivin talab ketdi меня искусали комары; boʻrini ayasang, boʻri seni talaydi погов. пожалеешь волка, а он тебя же искусает;
3 перен. обрушиваться, накидываться, набрасываться (с ругательствами, упрёками и т. п.).