taloq

I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ta-loq

Etimologiyasi

TALOQ 'organizmda qon zarralarini ishlab be — ruvchi aʼzo', ' qorajigar'. Hasipga t a l o h ham solinadi. Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli talaq tarzida talaffuz qilingan (Devon, I, 390); oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, ikkinchi boʻgʻindagi a unlisi q undoshining taʼsiri bilan â unlisiga almashgan: talaq > tälâq. Asli bu soʻz yasama boʻlib, qadimgi turkiy tilda 'qora-jigar' maʼnosini anglatgan tal otidan (ДС, 528) kich — raytirish maʼnosini ifodalovchi —(a)q qoʻshimchasi bi-lan qosil qilingan: tal + aq > talaq. Bu soʻzning tar — kibini bunday tushuntirish nooʻrin ekani E.V.Sevortyan tomonidan taʼkidlangan, 'qorajigar' maʼnosini ang-latuvchi tal otiga kichraytirish maʼnosini ifodalovchi qoʻshimcha qoʻshishga eqtiyoj yoʻqligi aytilgan (ЭСТЯ, III, 137). Shu taʼkidni qisobga olib, boshqacharoq talqin berishga urindik: -(a)q qoʻshimchasi 'kichik' maʼnosini ifodalashiga shubqa yoʻq, demak, unda tal oti asli 'qorajigar' maʼnosini emas, balki boshqa bir maʼ-noni anglatgan, boshqa bir aʼzoning nomi boʻlgan (balki 'jigar' maʼnosini anglatgandir).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

arab. – ajralish, xotin bilan ajralish, qoʻyish;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Nikohni buzish, bekor qilish haqidagi er tomonidan aytiladigan soʻz; bu soʻzning aytilishi xotinni barcha xotinlik majburiyatidan toʻla ozod qiladi. ◆ "Taloq" soʻzini eshitgan Kumushning koʻzi yarq etib ochilib, yana yumildi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar.“

Taloq qilmoq "Taloq" soʻzini aytib, nikohni buzmoq. ◆ Xotin qilish qoʻlingizdan kelmasa, taloq qiling! A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin.“

Uch taloq Uch marta taloq; uzil-kesil ajralish (bu holda shariat qoidasiga koʻra, xotin to boshqa erga nikoxlanib, yana ajralmaguncha, oʻz eri bilan yarashuvi mumkin emas). ◆ Usta Abdurahmon qizlarni koʻp uradi. Bir kuni Niso buvi: Ursangiz, oʻsha doʻkoningizga olib borib uring, — deganida, usta: Ha, joning achiydimi, bundan keyin men urayotganda, kulib turmasang, uch taloqsan.. — deb yubordi. A. Qahhor, „Boshsiz odam.“

Taloq xat(i) q. xat 9.

2. Qiz, xotin kabi soʻzlar bilan qoʻllanib (odatda qoʻshma soʻz sifatida), shu soʻzga nisbatli soʻkishni, haqoratni bildiradi. ◆ Men axir singli taloqni joʻrttaga qoptirdimmi? A. Qodiriy, „Obid ketmon.“ ◆ Tirnoqcha joyimni sen xotintaloqqa bermaganim boʻlsin. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ ..he, gap bilguncha ish bilgin, bachchataloq! A. Qodiriy, „Meqrobdan chayon.“

II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ta-loq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

ayn. qorajigar 1. ◆ Qoʻy soʻyilishi bilan qorin qismiga yopishib turgan talogʻini asta koʻchirib olamiz. K. Maxmudov, „Oʻzbek tansiq taomlari.“

Antonimlari

ТАЛОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

taloq I
развод, расторжение брака (со стороны мужа); ◆ taloq xat свидетельство о разводе; ◆ uch taloq уст. рел. троекратный развод (после которого восстановить брачный союз возможно, по шариату, только после того, как разведенная жена выйдет замуж, хотя бы фиктивно, за другого и новый муж даст ей со своей стороны развод); ◆ xotini taloq бран. (букв. разведённый с женой) мерзавец, подлец; ◆ qiz taloq бран. чтоб дочь (твоя, его и т. д.) разошлась; ◆ taloq qilmoq, taloq qoʻymoq, taloq bermoq разводиться, давать жене развод.

taloq II
анат. селезёнка; ◆ 

• qora taloqka aylanib ketmoq совершенно почернеть, стать совсем чёрным.