tegmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

teg-moq

Etimologiyasi

TEG— ' taqal-', ' zichlan-'. Kekkayganga kekkaygin boshing koʻkka yetguncha, enkayganga enkaygin boshing yerga tekkuncha (Maqol). Qadimgi turkiy tilda shundai maʼnoni va boshqa bir qancha maʼnolarni ang-latgan bu feʼl asli täg- | tżg- tarzida talaffuz qilin-gan; keyinroq ä | e unlisi ye unlisiga almashgan (DS 546): täg- | täg- > teg-.    ’
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Bir-biriga yoki bir narsaga bevosita yonma-yon, uchma-uch kelib taqalmoq, yopishmoq, urinmoq. ◆ Shaftolilar mevasining koʻtigidan yerga tegib yotibdi. Parda yerga tegib turibdi. Kekkayganga kekkaygin, bo-shing koʻkka yetguncha, Enkayganga enkaygin, boshing yerga tekkuncha. Maqol . m Bir mahssh kimningdir qoʻli yelkasiga tekkandek boʻldi.

S. Ahmad, Yulduz. ◆ Dilshod musicha iniga qoʻl choʻzganda, soʻri orasidan oʻtkazilgan elektr simiga tegib, yerga qulagan edi. Gazetadan . U ◆ ihrab-sihrab yonboshiga oʻgirilgan edi, oʻpkasi-ga shamol tegib, yoʻta ,1 tutdi. "Mushtum".

2 Zarb bilan urilmoq. ◆ Mevali daraxtga tosh tegar. Maqol . ◆ tt Xotin chars bedanaday patshglab, qochmoqchi boʻlganida, yuzini karnay-gulning poyasiga urib oldi: yuzi butoqqa yomon tegdi, koʻngli ozdi. A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin“ . ◆ Toʻp borib, Buviniso xolaning koʻchaga qaragan derazasiga tegib, bir koʻzini chil-chil qildi. R. Fayziy, „Sen yetim emassan“ . ◆ Nemis mukkasi bilan yiqildi. Uning avtomati Bektemirning qoʻliga qattiq tegdi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

3 Tomib, sachrab, surkalib iz, dogʻ qol-dirmoq, yuqmoq. ◆ Paltongizga boʻyoq tegib-di. m Sening soqolingga tekkan bir qatra shira mening fuqarolarimga bir kunlik ov-qat boʻladi. A. Qahhor, Bashorat. ◆ Yengingizga qon tegibdi, qarang! Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

4 Qoʻl, kuch bilan teginmoq, ushlamoq; daxl qilmoq. ◆ Agar tegsa, men ham tushira-man, deb lunjini poylab turibman. H. Nazir, „Yonardaryo“ . Bu gʻoʻzalarning shoxlab keti-shi asosiy shoxning biron sabab orqasida sin-ganligi yoki mol-hol tekkanligi natijasi, bu i.:mga maʼlum. A. Qahhor, Qoʻshchinor chi-rokdari. Nusratshia kirmadi. -Bir tiyi-ningizga tekkanim yoʻq, — deb ichkari hovli-ga oʻtib ketdi. A. Muxtor, Opa-singillar. ◆ Suvsar kemiruvchilarga qiron keltirgan boʻl-sa ham, uy parrandalariga tegmaydi. Gazetadan .

5 koʻchma Daxl qilmoq, taʼsir etmoq. ◆ E, senga tegib ketdimi, hali.. Birovlarni.. kam-sitishga kim huquq berdi senga? P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Uning bu gapi boshqalarga ham tegib ketdi.. K. Yashin, „Hamza“ .

6 Borib yoki kelib yetmoq (maye., yuboril-gan narsa haqida), topshirilmoq. ◆ Telegramma tegdi. Xat bilan sovgʻa haliyam tekkani yoʻq. n ◆ Bir necha kundan soʻng ushbu mazmun-dagi xat qoʻlimga tegsa ajab emas. O. Moʻmi-nov, „Xiyobondagi uch uchrashuv“ . ◆ Did va ixlos bilan bezatilgan oʻn ikkita rango-rang ki-tobcha jurnalxonlarga borib tegdi. Gazetadan .

7 Rasamadda maʼlum hissa, ulushga ega boʻlmoq, ulushiga tushmoq, nasib etmok. ◆ Suv chiqadi-yu, lekin boyga yarasha chshadi. Bu suv-dan bizga tuyaning dumi yerga yetganda tegadi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Yagona stul Ahmadga tegdi. F. Musajonov, „Nozik masala“ . ◆ Baʼzan jon boshiga bazoʻr yarim stakandan tegadigan ichimlik suvini gul tagiga quyi-shar edi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ .

8 Xotin boʻlmoq, turmushga chiqmoq. ◆ Xoʻsh, Zargarov amaldor emas, yelkasiga arqon tashlab, bozorda yurgan hammol boʻlsa, tegarmi-dingiz? A. Qahhor, „Ogʻriqtishlar“ . ◆ Koshkiydi qoracha boʻlib tugʻilgan boʻlsam, koʻrgami, kal-gami tegib, sizning.. soʻzlaringizni eshitmas edim! M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

9 Baʼzi soʻzlar bilan qoʻllanib, shaxs yoki narsaga shu soʻz anglatgan narsa boʻli-shini, yetishini bildiradi. ◆ Foydasi teg-moq. m ◆ Yotoqxona binosini chor atrofdan koʻm-koʻk daraxtlar qopshgan boʻlsa ham, bizga buning nafi tegmaydi. "Guldasta" . ◆ Ular-ning gunohini yengillashtirish kerak, xudo yorlaqab, zora bizga ham bir oz savobi tegib qolsa! U. Ismoilov, „Saylanma“ . ◆ Ishqilib, doʻstlariga zarari tegmasa boʻldi — boshqa-sidan qoʻrqmaydi. O. Yoqubov, Er boshiga ish tushsa.

Asabiga tegmoq q. asab. Boshi yostiqqa tegmoq q. yostiq. Gap tegmoq Tanbeh, ogoh-lantirish va sh.k. tarzdagi ran boʻlmoq, aytilmoq, shunday ran eshitmoq. ◆ Nasibaning oʻzi oʻqishni xohlamasa, hech kimga gap tegmaydi. A. Qahhor, „Ogʻriqtishlar“ . ◆ Boʻlmasa sizlarga ham, mengaham gap tegadi. "Guldasta" . Yelkasi yerga tegmagan 1) kurashda biron marta ham yiqilmagan; 2) musobaqa, bellashuvlarda hech yutqazmagan. ◆ Asakalik mashhur qimorboz Qulmatqora "toʻrtol"chilarning yelkasi yerga tegmagan kuzuri edi. A. Muxtor, „Opa-sin-gillar“ . Javob tegmoq Ruxsat berilmoq, javob boʻlmoq. ◆ Bugun Sherzodning palata-sidagi semiz bemorga javob tegdi. Oʻ. Hoshimov, „Nur borki, soya bor“ . Jagʻi-jagʻiga tegmay Toʻxtamay, tinmay, bidillab gapi-rish holati. ◆ Sattorqul bosh vrachning kabi-netiga kirdi-yu, jagʻi-jagʻiga tegmay say-rab ketdi. "Mushtum" . Jigʻiga tegmoq q. jigʻ. Jon(i)ga tegmoq q. jon. ◆ Kambagʻallik jonga tegmagan vaqt, joniga tegmagan odam boʻlganmikin? A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Izzat-nafsiga tegmoq q. nafsoniyatiga teg-moq. It tekkan Nomusiga tegilgan, iffa-tini yoʻqotgan ayolga nisbatan qoʻllanuvchi ibora. ◆ Agar it tegmagan boʻlsa, pokman, no-musim joyida desang, kel, beri kel. M. Mansurov, „Yombi“ . Koʻz tegmoq q. koʻz. Koʻngliga tegmoq q. koʻngil. Nafsoniyatiga tegmoq Ki-shining qadr-qimmati, izzati nafsini, gʻururini yerga urmoq, toptamoq. Odam (yoki inson) oyogʻi tegmagan Inson boʻlmagan, kel-magan, inson qadam qoʻymagan. ◆ Bu yer odam oyogʻi tegmagan toʻqay. "Chalpak yoqqan kun" . Orqasiga (yoki yelkasiga) oftob tegdi q. of-tob. Ogʻzi(ga) tegdi q. ogʻiz. ◆ Erkak kishining ogʻziga tegdimi.. Yuring, boqqa chiqamiz. N. Safarov, „Sharq tongi“ . ◆ Olma, oʻrik va shu kabi tar mevalar ham birin-ketin pishib, odamlarning ogʻizlariga tegdi. K. Yashin, „Xamza“ . Peshonasi devorga tegmoq q. peshona. ◆ Peshonam devorga borib taq etib tegdi. Onam, kelinoyim, oʻrtoqlarim haq. "Yoshlik" . Tekkanga tegib, tegmaganga tosh (yoki kesak) otmoq Hamma bilan urish-janjal qilib yurmoq, tinch yurmaslik. ◆ U\Asrora\ yoshligida tekkanga tegib, tegmaganga kesak otardi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Tekin pul, tekin maishatdan taltayib ketgan Ahmedov hozir tekkanga tegib, tegmaganga kesak otadigan boʻldi. "Mushtum" . Yarasiga tegmoq q. yara. ◆ ..yaxshi koʻrgan bu odamini maqtayman deb, uning yarasiga tegib ketganini bilmay qoldi. A. Muxtor . Boʻronlarda bordek halovat. Qitigʻiga tegmoq q. qitiq. ◆ Bir qitigʻiga tegaymi, zora yigitlik gʻururi varaja qilsa!T. Murod, „Ot kishnagan oqshom“ . Qulokda tegmoq Eshi-tilmoq. ◆ Bolam, sen qaydan eshitding?! Se-ning qulogʻingga tegmasin, deb yurar edim. "Yodgor" . Qoʻli tegmoq q. qoʻl. ◆ Shoh xizmatiga kirgandan beri esa deyarli qoʻli tegmay qoldi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Qoʻli qoʻliga tegmaslik q. qoʻl. Dala/1◆ arda hayot qaynaydi, bobodehqon-ning qoʻli qoʻliga tegmaydi. Gazetadan . Qoʻn* doqda tekkan q. qoʻndoq. Ana shu mudir Sali-movning qoʻndoqda tekkan bir kasali bor.

4-Oʻzbek tilining izoxdi lugʻati

"Mushtum". Gʻashiga tegmoq q. gʻash. ◆ Zimmasiga tushayotgan vazifa Sobirning gʻashiga tegdi. F. Musajonov, „Himmat“ . Hamiyatiga tegmoq q. hamiyat. ◆ Uning oxirgi gapi Mansurning hamiya-tiga tegdi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.

Antonimlari

ТЕГМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

tegmoq tegmoq

OʻTIL

Ruscha _ru

tegmoq
1 касаться, прикасаться; shaftolining shoxlari yerga tegay deb turibdi ветви персика чуть-чуть не касаются земли;
2 трогать; vistavkada eksponatlarga tegish mumkin emas нельзя трогать экспонаты на выставке;
3 ударяться, стукаться; задевать; yiqilib, boshi devorga tegib ketdi он упал и стукнулся головой об стену;
4 прилипать, приставать; etagiga loy tegibdi к подолу одежды пристала грязь; yaraga tegib ketmoq задеть рану;
5 перен. задевать; пронимать; gapim tegib ketdi мои слова проняли его;◆ izzati nafsiga tegmoq задеть (чье-л.) самолюбие; Xoʻsh, gapim qattiq tegdimi senga? (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Что, мои слова сильно задели тебя?; u tekkanga tegib, tegmaganga kesak otadi погов. кто его заденет, тому он спуску не даст, а тому, кто не заденет, бросит вслед камень;
6 доставаться (при распределении); sizga necha pul tegdi? сколько денег вам досталось?; Yetti tiyin shirinkomaga chiqib ketib qoʻlga tegari bir soʻm boʻldi (Ѓ. Ѓулом, «Шум бола») Семь копеек ушло на магарыч, а на руки достался рубль;
7 попадать (в цель); ◆ nishonga tegmoq попадать в мишень;
8 доходить; вручаться; xatingiz egasiga borib tegdi ваше письмо вручено адресату; telegrammangiz bizga kelib tegdi ваша телеграмма нам вручена; вашу телеграмму мы получили;
9 в сочетании с именами образует сложные (составные) глаголы; ◆ ziyoni tegmoq приносить вред; menga is tegdi я угорел; ◆ jonga tegmoq, meʼdaga tegmoq надоедать, наскучивать, приедаться; bu ish mening jonimga (или meʼdamga) tegdi это дело надоело мне; это дело сидит у меня в печёнках; kasofati tegdi повредило; uning kasofati bizga tegdi мы пострадали из-за него; foydasi tegdi принесло пользу; ◆ erga tegmoq выходить замуж; ◆ gʻashiga tegmoq раздражать (кого-л.); * qoʻlim tegmaydi у меня руки не доходят, мне некогда у меня нет времени; oyogʻi yerga tegmaydi (букв. его ноги не касаются земли) идёт (бежит) очень быстро; qoʻli qoʻliga tegmaydi очень быстро; бойко; labi labiga tegmay gapirmoq очень быстро говорить, тараторить; unga tegdi (или tegib qoldi) он надулся, он обиделся, его задело; tegsa oʻlar уст. бот. недотрога, мимоза; koʻz tegmasin чтобы не сглазить.