temir

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

te-mir

Etimologiyasi

TEMIR ' qoramtir kumush rangli ogʻir metall'. Uning oʻn uch yashar oʻgʻli dam bosib, kichik bolgʻa bilan t ye m i r n i urib, dadasiga yordamlashardi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli tämir tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 429), keyinroq temür, temir shakllari yuzaga kelgan (Devon, I, 342, 464; DS, 554): tämir > temür > temir.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruhiga mansub kimyoviy element, bolgʻalanganda yassilanadigan, is-talgan shaklga kiradigan, uglerod bilan qoʻshilganda, poʻlat va choʻyan hosil qiladi-gan qoramtir kumush rangli ogʻir metall. ◆ Sof temir. shsh Magnit ham temirni domiga tortadi, kesakni torta olmaydi. P. Qo-dirov, „Uch ildiz“ . Uning [ Qoratoyning

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ oʻn uch yashar oʻgʻli dam bosib, kichik bolgʻa bilan temirni urib, dadasiga yordamlashardi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 s. t. Umuman, temir, poʻlat va sh.k. lar va ulardan yasalgan buyum-narsalar. ◆ Temir qoshiq. Temir koʻprik. Temir panjara. Temir oʻchoq. Temir darvoza. n ◆ Yigit uzoqda haybatli temir uyumlari singari agʻnab yotgan pachoq parovozlarga tikildi. Oybek, „Quyosh qoray-mas“ . ◆ Samolyotning kichkinagina zinapoyasiga bir oyogʻimni qoʻyib, eshigidan ushlagan edim, qoʻllarim temirga chip etib yopishib qolsa boʻladimi! N. Fozilov, „Diydor“ .

Temir daftar s.t. koʻchma Yozuvlari qo-nun kuchiga ega boʻlgan daftar. ◆ Bularning hammasi uning boʻynida qarz boʻlib yotardi. Bulardan tashqari, otasining dafn xara-jatlari ham temir daftarda yozigʻliq edi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o. Temirni qizigʻi-da bosmoq Har ishni oʻz vaqtida, fursatni boy bermay amalga oshirmoq. ◆ "Temirni qi-zigʻida bos" degan maqolga amal qilib, unga madh-sano oʻqishga boshladi. Oybek, „Navoiy“ .

3 Temir (erkaklar ismi)

Antonimlari

ТЕМИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

temir (koʻplik temirlar)

Tillar

• Afrikaanscha: yster
• Albancha: hekuri
• Arabcha: حديد (ar) [ḥadīd]
• Armancha: երկաթ (erkatʿ)
• Astuleoncha: fierro
• Ozarbayjoncha: dəmir
• Boshqirdcha: тимер (timer)
• Baskcha: burdin, burdina
• Beloruscha: жалеза (žaléza)
• Bengalicha: লোহা (lohā)
• Fincha rauta (fi)
• Olmoncha: Eisen
• Inglizcha: iron
• Ispancha: hierro
• Portugalcha: ferro
• Turkcha: demir

Ruscha _ru

temir
1 железо; // железный; ◆ sof temir химически чистое железо; ◆ temir konlari железные рудники; ◆ temir karavot железная кровать; ◆ temir yoʻl железная дорога; ◆ temir yoʻlchi железнодорожник; ◆ temir intizom железная дисциплина; ◆ temirni qizigʻida bos погов. куй железо пока горячо;
2 Темир (имя собств. мужское); ◆ 

• temir qanot boʻlmoq оперяться; ◆ temir tikan бот. якорцы земляные.