tirilmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ti-ril-moq

Etimologiyasi

TIRIL- 'tirik holatga qayt-'. Mana shu salla-lilardan biri borib, bir marta "suf" desa, uning onasi t i r i l i b k ye t a d i (Parda Tursun). Qadimgi turkii tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz ti:r- feʼlidan ’oʻzlik’ maʼnosini ifodalovchi -(i)l qushimchzsi bnlan hosil qilingan (ПДП, 430; Devon, II, 44, ds, 52), zdna davrlardayoq i: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan: ti:r— + il = ti:ril- > tiril—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Diniy tasavvurga koʻra, joni kirib, qaytadan yashay boshlamoq. ◆ Mana shu sallalilardan biri borib, bir marta "suf" desa, uning onasi tirilib ketadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

2 koʻchma Oʻlim yoqasidan qaytmoq, oʻlim-dan qolmoq; qayta jonlanmoq. ◆ Ha, men uch marta oʻlib, uch marta tirildim. A. Ubay-dullayev, „Qonli izdan“ . ◆ Onalar shunday.. oʻlim bilan olishuvda yengib chiqadi-yu, shundan boshlab oʻzi olamdan koʻz yumguncha, bolam deb, necha boroʻlib, necha bor tiriladi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ . ◆ Murtazinning gaplari.. tirik murda boʻlib qolgan odamlarni qayta tiriltirdi. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

3 Qaytadan koʻkarib oʻsa boshlamoq, jon-lanmoq (soʻligan oʻsimlik haqida). ◆ Kun is-sigʻida shalpaygan koʻchatlar kechga borib tirila boshlaydi. n ◆ Tagidan suv oʻrmalagan har tup gʻoʻza tirilmoqda. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

4 koʻchma Qaytadan ishga tushmoq; yuri-shib ketmoq, jonlanmoq. ◆ Savdo ishi ancha tirilib qoldi.

Ul desang — oʻladi, tiril desang — tiriladi Nima desa, shuni qiladigan, ito-atkor kishi yoki hayvon haqida. [ Fazliddin:] ◆ Xizmatkor, malay qanday boʻlsa?! U tanini, jonini xoʻjayinlardan ayamasa, ninaday narsaga xiyonat qilmasa, oʻl desa — oʻlsa, tiril desa — tirilsa\ Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Oʻlib-tirilmoq Bor kuchi bilan harakat qilmoq, tirishmoq. ◆ Oʻlib-tirilib ishlamoq. shsh -Qiz bola koʻcha-koʻyga chiqqan-da, qilning ustida yurganday boʻladi. Hech kim yomon demasin, deb oʻlib-tiriladi, — dedi Chinnixon Abrorga. P. Qodirov, „Qalbdagi quyosh“ .

Antonimlari

ТИРИЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tirilmoq
оживать, оживляться, воскресать; kunduzi soʻlib qolgan koʻchatlar kechasi bilan tirilib qoladi увядшие днём саженцы за ночь оживут; u oʻlib tirildi (букв. он умер и воскрес) он чуть не умер (вследствие тяжёлой болезни); * oʻl desang - oʻladi; tiril desang - tiriladi (букв. скажешь ему умри - умрёт, скажешь оживи - оживёт) покорный, послушный.