toʻn

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻn

Etimologiyasi

TOʻN ' oldi ochiq uzun ustki milliy kiyim', ' cho-pon'. T oʻ n kimniki — kiyganniki (Maqol). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda to:n tarzida talaffuz qilinib (ЭСТЯ, III, 264), oʻsha davrlardayoq o: unlisining choʻ— ziqlik belgisi yoʻqolgan (ДС, 574): to:n > ton. Qadimgi turkiy tilda bu soʻz umuman 'kiyim' maʼnosini ang— latgan, hozirgi maʼnosi maʼnoda torayish, xoslanish natijasida yuzaga kelgan: 'kiyim' —> 'ustki milliy kiyim'.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Oldi ochiq, paxtali yoki paxtasiz uzun ustki milliy kiyim; chopon. ◆ Kimxob toʻn. Zarvaraq toʻn. Olacha toʻn. Banoras toʻn. n Avaz

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Toʻnini kiyib, belini mahkam tangʻib, uydan chiqdi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Xosiyat buvi boʻlsa kunduziyu kechasi toʻn tikardi. S. Zunnunova, „Gulxan“ . ◆ Avaz singlisi olib kelgan paxtalik toʻnga oʻranib.. qabriston oralaydi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

2 koʻchma Poʻst, qobiq. ◆ Qovunning toʻni. Toʻni koʻk qovun.

3 koʻchma Libos. ◆ Bahor keldi elimizga, Yashil toʻn kiydi dala. I. Muslim, „Sening sovgʻang“ . ◆ Shahar ichidagi baʼzi daraxtlar al-laqachon yashil toʻnini yechib, qorni kutar.. Gazetadan . Qizlar uning [Nafisaning] ◆ gʻazab va iztirob toʻnida ekanini bildilar. Sh. Gʻulomov, „Yorqin ufqlar“ . ◆ Nafsilamrda ersa, oramiz juda buzilgan, men ham oʻsha vaqtlar-da chin kundoshlik toʻnini kiygan edim. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Baqa toʻn(i) Koʻlmak suvda hosil boʻla-digan yashil (toʻq yashil) yumshoq qatlam. ◆ Odamlar shunday sekin qimirlar edilarki, xuddi baqa toʻni bosgan koʻlmak suvday bir joyda turganga oʻxshar edilar. Sh. Rizo, „Qor yogʻdi, izlar bosildi“ . Gapga toʻn kiygizmoq Gapni juda boplab, qoyilmaqom qilib gapirmoq. ◆ Obbo siz-ye.. Xoʻp gapga toʻn kiy-gizasiz-da.. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Toʻn bichmoq Asl holat asosida yoki uni koʻrmay-bilmay xulosa qilmoq, ish qilmoq. ◆ Kadr-larning savlatiga, soʻzamolligiga qarab emas, ularning ishiga, isteʼdodiga qarab toʻn bichinglar. "Mushtum" . ◆ Kabinetdan turib toʻn bichishlariga qaraganda, Shovot, Qoʻshkoʻpir, Xonqa rayonlaridagi kitob savdosi yaxshi. "Mushtum" . Toʻn kiygizmoq Toʻn hadya qilmoq, toʻn bilan siylamoq. ◆ Nazarboy sovchilarni oq oʻtovga kirgizib, oldiga dasturxon yozib, ikkoviga toʻn kiygizib soʻradi.. "Oysuluv" .

Toʻnini (yoki tepa toʻnini, telba toʻnini) teskari kiymoq Oʻjarlik qilmoq, qaysarlik tomoniga oʻtmoq. ◆ Toʻnglik qilsangiz, toʻnini teskari kiyib oladi — undan qaysari yoʻq. S. Anorboyev, Oqsoy. ◆ Bir qarasa, undan mehri-bon odam yoʻq, bir qarasa, tepa toʻnini teskari kiyib oladi. S. Ahmad, „Choʻl shamol-lari“ . ◆ Otasi Umurzoq Zokirov shu yilning iyun oyidayoq telba toʻnini teskari kiyib, etak qoqib, uydan chiqib ketgan. "Mushtum" .

Antonimlari

ТЎН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻn
1 халат; // халатный; ◆ oʻzbekcha toʻn узбекский халат; ◆ kimxob toʻn парчовый халат; ◆ guppi toʻn тёплый (ватный) халат; ◆ toʻn kimniki? - kiyganniki погов. халат чей? - того, кто его надел; ◆ toʻn gazlamasi халатная ткань;
2 перен. кожура; ◆ toʻni sariq qovun дыня с жёлтой кожурой; ◆ 

• toʻn bichmoq 1) следовать (кому-чему-л.), брать пример (с кого-чего-л.); 2) оценивать, определять; ◆ toʻniga kirmoq войти в шкуру (кого-л.), уподобляться; ◆ toʻnini (или ◆  teri toʻnini ) teskari kiyib yuribdi (букв. он надел шубу наизнанку) он обозлён; ◆ toʻyda toʻnim(ni) ber (букв. отдай мой халат во время свадьбы) соотв. с чужого коня - средь грязи долой.