tolqon

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tol-qon

Etimologiyasi

TOLQON 'qovurilgan donni tuyib tayyorlanadi-gan yemish', ' tuyilgan narsa'. Ertalab Tozagul mehmon opani .. oʻgʻirdan issihqina chihhan ohishoh t o l h o n b i l a n siyladi (Hamid Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼnoni anglatgan bu ot tal— feʼlining 'yanch-' maʼnosidan (ЭСТЯ, III, 135: 1.1.A: 'kolot’) 'tak-ror' maʼnosini ifodalovchi —qa qoʻshimchasi bilan ho — sil qilingan shakliga —n qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan (Devon, I, 412; DS, 529); oʻzbek tilida a unlilari â un — lilariga almashgan: (tal- + qa = talqa-) + n = talqan > tâlqân.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qovurilgan don, quritil-gan non va shu kabilardan tuyib tayyorlangan yemish. ◆ Non tolqon. Bugʻdoy tolqon. shsh Ertalab Tozagul mehmon opani yangi tuqqan sigirning ogʻizi va oʻgʻirdan issiqqina chiqqan oqishoq tolqon bilan siyladi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Niyoz bobomning kampiri Xumor xola das-turxon yozdi, bir hovuchdan jiyda, oʻrikqoqi, tolqon qoʻydi. "Yoshlik" .

2 Umuman, tuyilgan har qanday narsa; poroshok. ◆ Noyevoy tolqon.

Tolqon qilmoq 1) tolqon tayyorlamoq. ◆ Xotinlar, odatda, hayitga holva, tolqon qilishadi; 2) tuyib tolqonga aylantirmoq . ◆ Maxorkani tolqon qilaman. Jindak ohak yoki kul bilan xurushga keltiraman. Oybek, Quyosh qoraymas; 3) koʻchma mayda-mayda qilmoq; yer bilan yakson qilmoq. ◆ Bu yoqdagi qazuvchilar ham Gʻulomjon, Barot polvon, Zamon singari togʻni ursa tolqon qiladigan azamatlar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

"Singlimning nomusini himoya qildim", deb gap tarqatib yurgan mirob, tuhmati oʻt-masligini sezib, moʻltayib, tolqon yutib oʻtirdi. S. Nurov, Narvoy.

Ogʻziga tolqon solmoq (yoki tolqon yut-moq) Tovush chiqarmay, indamay, hech narsa demay turmoq. ◆ Nega jim oʻtiribsizlar? Ogʻizlaringizga tolqon solib oldilaringiz-mi? Chirmanda chalib, qoʻshiqni boshlanglar! I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

Antonimlari

ТОЛҚОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tolqon
1 толокно; ◆ bugʻdoy tolqon пшеничное толокно; ◆ non tolqon толчёные сухари (из лепёшки); ◆ holva tolqon сладкое толокно, изготовляемое из муки, сахара и масла; ◆ sutga tolqon qorib yemoq есть толокно с молоком;
2 что-либо толчёное, размельченное, порошкообразное; порошок, пудра, пыль; ◆ nos tolqon толчёный зелёный табак, употребляемый для изготовления насвая (см. nos); ◆ tolqon qilmoq 1) делать (изготовлять) толокно; 2) толочь; размельчать, растирать в порошок; 3) перен. стереть в порошок; испепелить; ◆ u togʻni ursa, tolqon qiladi он может растереть гору в порошок, он может горы свернуть; ◆ togʻni tolqon, bogʻni boʻston qilmoq растереть гору в порошок, превратить сады в рай (чтобы сделать что-л., выполнить порученное задание); ◆ tolqon yeb uni suvga yuboradigan (букв. его только посылать за водой, наевшись толокна) соотв. его только за смертью посылать; ◆ vayron tolqon qilmoq см. vayron; * ogʻziga tolqon solmoq молчать, словно воды набрать в рот.