tovush

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

to-vush

Etimologiyasi

TOVUSH ¹ sado'. Otabek t o v u sh egasini tanidi (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot tavush, tavïsh tarzida talaffuz qilingan (ДС, 542, 543); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: tavush > tâvush (soʻzlashuv nutqida tavïsh > tâvish tarzida ham talaffuz qilinadi; bunda ï unlisining qattiqlik belgisi ham yoʻqoladi).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Gapirish, kuylash, qichqi-rish, yigʻlash va sh.k. vaqtida yuzaga kela-digan va eshitish aʼzolari qabul qilib oladigan hodisa; ovoz, sado, sas. ◆ Mungli to-vush. Yigʻi tovushi. Shamolli kun qichqir-ma, tovushing zoye ketadi. Maqol . ■■ ◆ Qoray-gan tom boʻgʻotlarida koʻnoqlayotgan chumchuq-lar kuloqni teshguday tovush bilan chir-killashadi. Machit tomondan soʻnik azon tovushi eshitiladi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Otabek tovush egasini tanidi. Bu majnuna Zaynab edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ "Be-mor Bakirov, ukol!" degan tovushdan uygʻonib ketdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ "Qani, ho, yigit-lar! Ishga! Ishga, azamatlar!" degan tovush eshitildi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ -Olimxon aka, — dedi yalingan tovush bilan Tanti, — Salim oʻz dadasi bilan hazillash-mokchi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Bor tovush(i) bilan yoki tovushi boricha, tovushini baralla qoʻyib Ovozi boricha, eng qattiq, baland ovozi bilan. ◆ Bor tovushi bilan kichkirmok. shya Mutal tovushini baralla qoʻyib soʻzlar edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Tovush bermoq Tovush chiqarib, oʻzini, borligini bildirmoq. ◆ Men boshda indamay bikinib turdim, keyin tovush ber-dim. Oydin, „Doʻndikdan ham yosh ekan“ . Tovush chiqarmoq 1) ovozini eshittirib gapirmoq (oʻqimoq va sh.k.) ◆ Xatni tovush chiqarib oʻkimok. v ◆ Chol oʻtirgan yerida tovush chi-qardi: -Oʻrtoq Nurmatovning oʻzlari ayt-sinlar! A. Qahhor, „Munofiq; 2) indamoq, biror narsa demoq, gapirmoq“ . ◆ Said Jalol-xon tovush chiqarmay, uning yoniga borib oʻtirdi. A. Qahhor, „Bashorat“ . Tovushing oʻchgur qargʻ. Oʻlgur. ◆ Xotin yigʻlaguday boʻlib, tash-qariga chiqdi, yana kirdi, yana chiqdi.. Dani endi, bu "tovushing oʻchgur" bola yupansa\ A. Qahhor, „Xi-xi“ . Tovushingni oʻchir Jim boʻl. ◆ -Jim! — mushtini koʻtardi Yormat. — Tovushingni oʻchir, xudo hammaga aql ulashgan-da, sen qay goʻrda eding! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

</a>tlLiZns.

2 Maʼlum sifatlarga ega boʻlgan ovoz. ◆ Baland tovush. Musiqiy tovush. n ◆ Odamlar jonlandi. Baʼzilari chindan, baʼzilari esa hazil-mutoyiba bilan Oxunning tovushini maqtashdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Mexanik tebranishlar natijasida yuzaga keladigan va quloq eshitadigan har qanday ovoz, sado. ◆ Oyoq tovushi. Tasir-tu-sir oʻq tovushi. Gudok tovushi. Karnay-sur-nay tovushi.

4 Shovqin; shovqin-suron. f Mulladoʻst:] Eshityapsizmi? \ Dozi:] Ha, juda hayronman, nima moeyuiimp? Boshim qotdi, aqlim yoʻq! Hamza, Maysaraning ishi. [Mamat Xolis-xonga:] ◆ Tovush qilma, oʻlasan! Mana shu chu-qur.. sening uchun qazildi. Hamza, „Paranji sirlari“ .

5 fiz. Havo yoki boshqa bir muhit zar-ralarining toʻlqinsimon tebranma qara-katlari. ◆ Duloq eshitmaydigan tovushlar. Tovush tezligi. Tovush nazariyasi.

6 tlsh. Nutq aʼzolari artikulyatsiyasi bilan hosil boʻladigan eng kichik til birligi.

7 mus. Musiqaning ifoda kuchiga ega eng kichik tarkibiy qismi.

8 koʻchMa kam qoʻll. Saylovlarda yoki biror masalani hal etishda oʻz fikrini bil-dirish huquqi va usuli; ovoz. ◆ Mulla Obid bir tovushdan, ammo Usmon polvon ikki qar-shi bilan kolxoz idorasiga saylanib oʻtadi-lar. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

Antonimlari

ТОВУШ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tovush
1 голос; звук; // голосовой; звуковой; ◆ ohangdor tovush музыкальный звук; ◆ tovush bogʻichlari (или pardalari) анат. голосовые связки; ◆ unli tovushlar гласные звуки; ◆ undosh tovushlar согласные звуки; ◆ tovush signali звуковой сигнал; ◆ tovush oʻtkazuvchi muhit физ. звукопроводная среда;
2 шум; шорох; ◆ oyoq tovushi eshitildi послышался шум шагов; ◆ tovush qilma разг. не шуми!; не кричи!; не подымай шума!