tugmoq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]tug-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]TUG— 'tugun sol—', 'tugun solib bogʻla—'. Esingiz joyida boʻlmasa, roʻmolchangizning uchini t u g i b q oʻ y i n g. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli toʻg— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 435; Devon, II, 28; DS, 595); oʻzbek tilida ü unli — sining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: tüg- > tug—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Tugun solmoq; tugun solib ulamoq, bogʻlamoq. ◆ Roʻmolning uchini tugmoq. Ipning ikki uchini tugib bogʻlamoq. m ◆ So-chin tugib, sa/iani oʻray berdi boshiga. "Oy-suluv" .
2 (j. k. bilan) Oʻrab bogʻlamoq, boʻgʻcha-lamoq; oʻrab, tugun solib joylamoq. ◆ Das-turxonga non tugmoq. Belga (belboqqa) pul tugmoq. m ◆ Keyin sandiqni ochib, bisotidan bir kiyimlik chit oldi-da, barkashning ustiga qoʻyib, dasturxonga tugdi. T. Alimov, „Sovgʻa“ . ◆ Nodir indamay oʻrnidan turdi. Oyisi roʻmolchaga non, meva-cheva tugdi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .
3 Chetlarini yopishtirib yasamoq, tayyor-lamoq (chuchvara, somsa va shu kabilarni). ◆ Manti tugmoq. Somsa tugmoq. shsh Dugonalar ish bilan band boʻlishdi: biri patir yasadi, biri somsa tugdi. X, „. Gʻulom, Toshkentliklar“ . ◆ Goʻshti, xamiri tayyor, mantini oʻzingiz tugib yuboring, inim, chaqqonsiz, har ishga qoʻlingiz kelisha qoladi. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ . ◆ Kelin shunday mitti chuchvara tugadiki, uning toʻrttasi bitta qoshiqqa sigʻadi. Gazetadan .
- Mushtini tugmoq Barmoqlari uchini kaft ichiga olmoq, kaft ichida birlashtirmoq. ◆ Xuddi boks tushadiganday mushtini tugib, tirsagini chiqarib, semiz gavdasini pol-vonlarcha lapanglatib yuradi. H. Nazir, „Yonar daryo“ . ◆ -Bari bir topajakman! — mushtini tugib, osmonga oʻqtaldi Eshjon. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .
4 koʻchma Yigʻmoq, toʻplab gʻamlamoq. ◆ Top-ganini tugadi. shsh Ayollar koʻz yoshi toʻkib, bu xonadonda hamma narsa bor, faqat toʻy yetishmadi, boyoqish yigʻdi, tugdi, essiz, kelin koʻrmay ketdi, deb afsuslanishgan edi. S. Nurov, „Narvon“ . ◆ Topganimni shunga tugibqoʻ-yib, oʻzim bola-chaqa bilan poʻstakning junini yeyman. A. Qahhor, „Tobutdan tovush“ .
5 bot. Hosil nishonasini bermoq, meva solmoq. ◆ Olcha gʻuj-gʻuj tugibdi. shsh Bu vaqt koʻklam kelib, hamma yoqni yashil libos bilan bezagan, gullar gʻuncha tugib, ariq-chalarda suvlar hayqirib oqqan, dov-daraxt-lar tomiriga jon kirgan payt. J. Abdul-laxonov, „Toʻfon“ . ◆ Bu orada daraxpshr gullab, meva tuga boiishdi. S. Nurov, „Narvon“ .
- Dumini tugmoq q. dum. ◆ Shundan keyin qurilish rahbarlari ularning dumlarini tugib, "unisi boʻlmasa, bunisi", debyana boshqa shungaoʻxshash kishshshrni tavakkal qilib ishga olisha beradi. "Mushtum" . Koʻngilga (yoki dilga, qalbga, yurakka, koʻkrakka) tugmoq 1) koʻngilda saqlamoq, yodda tutmoq; unutmay yigʻib yurmoq. ◆ Koʻnglimga tugib yurgan gap-larimni bugun siz bilan ochiq gaplashmoqchi edim. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ U hamqishloq dugonalarining eng shirin tilaklarini, eng aziz tuygʻularini diliga tugib, ardoqlab bormoqda. A. Muxtor, Opa-singillar; ◆ Ulugʻ ishga boʻlsin deb hissa, Qalbga tugib ishtiyoq, havas.. Sayyor . ◆ Utar boboning koʻpdan beri koʻngliga tugib yurgan bir niyati bor edi. S. Siyoyev, „Avaz“ . Koʻkragiga tukkan niyati menga maʼlum, Yoʻlchiboy! Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Bunine ustiga usta mutaxassislar huzuriga yuragiga tugib qoʻygan bir fikrni aytib, maslahat olish uchun ham borgan edi. Sh. Rashidov, „Burondan kuchli; 2) niyat qil-moq“ . U [◆ Haydar] Anorxonga nimadir sovgʻa qilishni koʻngliga tugib qoʻygan. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ "Endi Razzoqvoyning boshini ikkita qilib qoʻysak ham boʻlardi", deb orzu qildi chol va oʻgʻli bilan bu haqda bafurja gap-lashishni diliga tugib qoʻydi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ТУГМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
tugmoq
1 завязывать; ◆ tugun tugmoq завязывать узел; ◆ roʻmolga non tugmoq завернуть лепёшки в платок и завязать; ◆ arqonning uchini tugmoq завязать конец верёвки узлом; ◆ dastroʻmolning uchini tugmoq завязать узелок (на память); belga tugib olmoq завязывать (что-л.) в пояс;
2 лепить; ◆ chuchvara tugmoq лепить пельмени;
3 бот. завязать (плод); ◆