uqalamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

u-qa-la-moq

Etimologiyasi

UQALA- I ’qoʻl kuchi bilan ajrat-’. Makkajoʻxo— rini soʻtasidan u h a l a b oldik. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ov- feʼlining ’ajrat-’ maʼnosidan ’takror’ maʼnosini ifodalovchi -qala qoʻshimchasi bilan qosil qilingan (ЭСТЯ, I, 403); oʻzbek tilida soʻz boshla — nishidagi o unlisi u unlisiga almashgan, v undoshi talaffuz qilinmay qoʻygan, a unlilari ä unlilariga almashgan: ov— + qala = ovqala- > uvqala- > uqälä-.

UQALA- II ’qoʻl bilan ezgʻila-’. Dodamning bel— larini u h a l a b h oʻ y d i m. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ov- feʼlining ’ez-’ maʼnosidan 'takror’ maʼ-nosini ifodalovchi -qala qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 403); oʻzbek tilida soʻz boshlanishi — dagi o unlisi u unlisiga almashgan, v undoshi talaffuz qilinmay qoʻygan, a unlilari ä unlilariga almashgan: ov- + qala = ovqala- > uvqala- > uqälä-.

<a name="bookmark23"></a>X
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Badanni yoki uning biror qismini bosib silamoq, ezgʻilamoq, ishqalamoq. ◆ Anorxon kechasi bilan kampirning boshlarini uqalab, xoʻrozlarning tovushlari-ni tinglab chiqdi. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ Afgʻon choyfurush qornini toʻygʻazib boʻlib, darrov oyoqlarini choʻzdi, tizzalarini uqalab, gapga tushdi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Said koʻzini yirtib, qovoqlarini uqalab, uyqusini qochirdi. Y. Muqimov, „Olov va nihollar“ .

2 Ishqab koʻchirmoq. ◆ Tergovchi oʻylanib qoldi va zoʻr berib peshonasining kirini uqalar edi. A. Qahhor, „Sarob“ . ◆ Ashur kiyim-lariga yopishib qurib qolgan loyni uqalab tushiryapti. P. Qodirov, „Uch ildiz“ .

3 Ishqab, donalarni soʻta, poʻst va shu kabilardan koʻchirib tushirmoq, ajratmok, toza-lamoq. ◆ Kungaboqarni uqalamoq. m ◆ Joʻxori-ni amakimning oʻgʻli uchdan birga qayirib, uqalab, keltirib berdi. Gʻ. Gʻulom, „Tirilgan murda“ . ◆ Qozi piyolani oldiga qoʻydi-da, soʻyil-gan anordan katta bir boʻlagini olib, yirik qizil donalarini kaftiga uqalay boshladi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Antonimlari

УҚАЛАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

uqalamoq
1 массировать, делать массаж; разминать; ◆ bemorning oyogʻini uqalamoq массировать ногу больному; ◆ qoʻlni uqalamoq разминать руки;
2 тереть, растирать; ◆ uyqusirab koʻzini uqalamoq тереть глаза спросонок;
3 мельчить, тереть, растирать; boʻyoqni uqalab maydalamoq тереть краски;
4 очищать, шелушить, отделять семена, зёрна (от початков кукурузы, из шляпок подсолнуха).