uyat
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]u-yat
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]UYAT 'xijolat’, ’uyalish hissi’. Uyat oʻlimdan qattiq(Maqol). Bu ot qadimgi turkiy tildagi xijolat, ’nomus, andisha maʼnosini anglatgan. Uy otidan (ЭСТЯ, I, 576) -a qoʻshimchasi bilan yasalgan feʼlga (ЭСТЯ, I, 576) -t qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan; oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan: (uy + a = uya-) + t = uyat > uyät.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Oʻz qilmishi, nooʻrin xatti-ha-rakatidan xijolatlik hissi; nomus. ◆ Be-tamizda bet boʻlmas, Bezorida uyat boʻlmas. Maqol . m ◆ Koʻnglida uygʻongan qoʻrquvmi, uyatmi — allaqanday tushunib boʻlmas bir tuygʻudan rangi oʻchib ketganini oʻzi ham se-zib, Anvarga zimdan qarab qoʻydi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .◆ Yoʻlchi:Andak insof, uyat kerak. Cholning mehnatda chiri-gan koʻksiga bigizni sanchavermang! Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Uyatni yigʻishtirib qoʻ-yib, Zamiralarnikiga telefon qildi. Oʻ. Umarbekov, „Yoz yomgʻiri“ .
2 Axloq-odob, taomil talabiga toʻgʻri kelmaydigan, unga zid ish, xatti-harakat va sh.k. ◆ Sanam xola ishq-muhabbatni kat-tik uyat hisoblar edi. P. Qodirov, „Qora koʻzlar“ . ◆ Yooʻgʻling sartarosh boʻlsa, uyalasanmi? Dunyoda gʻarlik uyat, oʻgʻirlik uyat! E. Raimov, „Ajab qishloq“ .
3 Uyat boʻladigan, uyatli. ◆ Oʻtgan xotinga gap tashlaydi, uyat gaplarni gapiradi. Choʻlpon, „Kecha va kunduz“ . ◆ Hisobchi uyat soʻz ay-tib, oyogʻini koʻtardi-yu, tepmadi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .
4 Uyatli ish, xatti-harakat, holat kabi-larni alohida taʼkidlash, qayd etish uchun qoʻllanadi. ◆ Duduqlanma, buyruk bajaril-dimi, yoʻkmi?Uyat! I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Sokolingizda bitta ham qora tuk yoʻq-ku, yolgʻon gapirasiz, uyat Oybek, „ Tanlangan asarlar.“
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]УЯТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
uyat
стыд, позор; // позорный; ◆ shunday deyish uyat emasmi?! не стыдно ли так говорить?!; ◆ uyatga qolmoq опозориться, осрамиться; ◆ uyatga qoʻymoq (или qoldirmoq) опозорить, осрамить (кого-л. ); ◆ uyat soʻz неприличные (нецензурные) слова; ◆ uyat oʻlimdan qattiq погов. позор хуже смерти; ◆ yaxshi bilan yursang - yetarsan murodga, yomon bilan yursang - qolarsan uyatga посл. подружишься с хорошим - достигнешь цели, подрядишься с дурным - опозоришься.