xoʻja

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

xoʻ-ja

Etimologiyasi

XOʻJA Bu ot ПРСda [xodje] shaklida (199), ТжРСda razg taʼkidi bilan xoʻcha shaklida keltirilib, xochr shakliga (434) havola bershxgan; oʻzbek tiliga tojikcha xoʻja shakli olingan; asli 'biror kimsaning, narsaning egasi', 'otxona boshligʻi' maʼnolarini anglatadi; TMuxammad paygʻambarning, toʻrt xadifadan birining avlodi', 'oqsuyak va uning avlodi' kabi maʼnolar keyinchadik yuzaga kelgan (OʻTIL, II, 345).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

f. <sL— hurmatli, obroʻ-eʼ-tiborli kishi; xoʻjayin, sohib; savdogar; murabbiy

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 esk. Biror kimsaning yoki narsaning egasi; xoʻjayin. ◆ Soʻng [mulozim] yal-toqlanib, xoʻjasiga oʻgirildi. S. Siyoyev, „Yorugʻ-lik“ . ◆ ..Xoʻjasi uning [otning] yollarini sila-yotganda, Laʼli unga gʻamza qilib: -Otingiz-ga namuncha xushtorsiz? — dedi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Mardon Yoʻlchiyevichga qaraganda uy xoʻjasi Sarimsoq akaning yoshi ulugʻroq edi. J. Abdullaxonov, „Oriyat“ .

2 tar. Oʻzlarini choryorlarning avlodlari deb hisoblovchi musulmonlarning faxriy nomi. ◆ Xoʻjalar muayyan imtiyozlarga ega boʻl-ganlar. "OʻzME" .

3 etn. Oʻrta Osiyoda ilgari maʼlum imti-yozga ega boʻlgan oqsuyaklar va ularning avlodlari; zid. fuqaro. ◆ Abdurasul, men sizga ayt-sam, bizning Qamishkapa eskidan uruqqa ajrab keladi: fuqaro va xoʻja. P. Tursun . Oʻqituvchi.

4 Xoʻjazoda erkaklar ismiga qoʻshiladi. ◆ Madaminxoʻja tol soyasida oʻtirgan ekan, bu-larni koʻrib, darrov oʻrnidan turdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Xoʻja koʻrsinga (yoki koʻrsin uchun) Birovni aldash, chalgʻitish uchun; nomiga; nari-dan-beri, shunchaki, yuzaki. ◆ Xoʻja koʻrsinga ishlab turmoq. m ◆ Baʼzilar faqat xoʻja koʻrsin uchun [ishga] chiqadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Antonimlari

ХЎЖА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

xoʻja
1 уст. хозяин, владелец;
2 ист. ходжа; представитель некогда привилегированного сословия в Средней Азии (ходжи - потомки местного населения, которое во время арабского нашествия первым, отказалось от доисламских верований и приняло ислам; чтобы возвеличить себя, ходжи создали легенду, будто они потомки одного из четырех арабских халифов, хотя сами они арабами не были);
3 присоединяется, к именам собственным мужчин, являющихся потомками ходжей; ◆ 

• xoʻja koʻrsinga напоказ; для отвода глаз, для видимости, формально; ◆ xoʻja koʻrsinga ishlamoq работать напоказ; работать для видимости; ◆ Dala shiyponlari esa xoʻja koʻrsinga naridan-beri bezatildi, xolos («Муштум») А полевые станы были украшены кое-как, только напоказ.