yiroq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]yi-roq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]YIROQ ’uzoq’, ’olis’. Osmon y i r o h , yer hattih (Maqol). Bu sifat qadimgi turkiy tildagi ’uzoqlash-’ maʼnosini anglatgan yïra- feʼlidan (ПДП, 391; DS, 268) -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, IV, 226); oʻzbek tilida q undoshi oldidagi a unlisi â unli — siga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: yïra- + q = yïraq > yirâq. Qadimgi turkiy tildayoq soʻz boshlanishidagi y undoshi talaffuz qilinmay, bu soʻzning ïroq shakli yuzaga kelgan (ПДП, 443; DS, 219), oʻzbek tilida sodir boʻlgan tovush oʻzga — rishlari natijasida bu soʻz irâq tarzida talaffuz qilinadigan boʻlgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Oraliq masofasi katta; uzok,, olis. ◆ Yiroq oʻlkalarda kezardi sayyoh, Kezar-di yurtiga koʻzini tikib. A. Oripov . ◆ Unga [Maryamga\ bir yarim ming soʻm pul kerak, shuni topadi, soʻngra yiroq bir mamlakatga keta-di. Choʻlpon, „Kecha va kunduz“ .
2 Chiqish kelishigidagi soʻz bilan qoʻlla-nib, kishi yoki narsada shu soʻz bildirgan narsaning yoʻkdigi, da\li yoʻqligi, aloqa-sizligi maʼnosini ifodalaydi. ◆ Fandan yiroq odamlar ulardan ajabtovur gaplar, mulohazali fikrlar kutadilar. Gazetadan . ◆ Dunyoda muhabbatdan yiroq hislarning, Yi-roq tuygʻularning oʻlgani yaxshi. Q. Rahimboye-va . ◆ Bir tundayoq yetishdi ozod oʻlkaga. Jabr, zulmdan yiroq obod oʻlkaga. Gʻayratiy .
- Koʻzdan yiroq Koʻrinmaydigan holatda, koʻzdan pana. ◆ Qalliqlar odamlarning koʻzi-dan yiroqda yashirincha uchrashib yurar edilar. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . Osmon yiroq (yoki uzoq), yer qattiq Hayot (turmush)dagi chorasiz holatni, ilojsizlikni ifodalaydi. ◆ ..lekin odamzod joniga tekkan narsadan qutulish yoʻlini bilmasa, osmon yiroq, yer qattiq boʻladi, unga koʻnikadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ЙИРОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]- Xakascha: ырах
Ruscha ru
yiroq
даль; // дальний, отдалённый, далёкий; // далеко; ◆ yiroqda вдали; ◆ haqiqatdan juda yiroq очень далеко от истины; ◆ yiroqdagi kishnashar, yaqindagi tishlashar посл. находясь вдалеке (друг от друга) - они ржут (призывают друг друга ржанием), а находясь вблизи - грызутся; соотв. вместе тесно, а врозь скучно; ◆ osmon yiroq, yer qattiq посл. небо далеко, а земля тверда (о невозможности чего-л. добиться).