yoʻtal
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]yoʻ-tal
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]YOʻTAL ’nafas olish aʼzolarining kasallangani natijasida havo oqimining kuch bilan boʻlinib-boʻlinib chiqishi’. Domla yoʻtaldi va yoʻtalning zoʻri— dan qizarib ketdi (Parda Tursun). Bu ot qadimgi turkiy tilda maʼno taraqqiyoti natijasida yötäl- feʼ-lidan oʻsib chiqqan boʻlsa kerak: 'harakat’ -> ’shunday harakat hosilasr’. Bu soʻzni qadimgi turkiy tilda ’yoʻ-tal-’ maʼnosini anglatgan yöt- feʼlidan -(ü)l qoʻshim-chasi bilan yasalgan deb talqin etish ham mavjud (ЭСТЯ, I, 557); keyinchalik oʻzbek tilida ikkinchi boʻgʻindagi ü unlisi ä unlisiga almashgan, ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: yöt- + oʻl = yötül > yötäl > yotäl.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Nafas yoʻlining kasallani-shi, qichishi tufayli xirilloq va shovqin aralash oʻqtin-oʻqtin kuchli zarb bilan nafas chiqarish. ◆ Kuzning yoqimsiz shamoli oʻpka-ni qichitib, yoʻtalni qistatar.. edi. A. K, „o-diriy, Oʻtgan kunlar“ . ◆ Domla yoʻtaldi va yoʻtalning zoʻridan qizaribketdi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .
2 Shunday hodisa bilan kechadigan ka-sallik. ◆ Yoʻtalni davolamoq. Yoʻtalga qarshi dori bermoq.
3 Biror narsadan belgi (xabar) berish, unga ishora qilish maqsadida chiqariladi-gan shunday tovush. ◆ Boʻtaboy bu yoʻtalning maʼnosiga darrov tushundi.. derazadan tash-qariga qaradi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chirok-lari“ .
4 koʻchma Pora. ◆ Yoʻtalsiz hech yerda ishing bitmasa, Koʻk qogʻoz tutmasang, koʻrolmasang kun.. E. Vohidov .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ЙЎТАЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.