yuqmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yuq-moq

Etimologiyasi

YUQ- 'biror narsadan qoldiq sifatida yopish-’. Qozonga yahin yursang, harosi yu h a r, yomonga yahin yursang, balosi yuhar (Maqol). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'qoldiq sifatida yopish-’ maʼnosini anglatgan yu— feʼlidan kuchaytirish maʼnosini ifyudalovchi -q qoʻshimchasi bilan hosil qilingan deb taxmin qilinadi (ЭСТЯ, IV, 211; ПДП, 390; Devon, III, 70; DS, 281); yu- + q = yuq-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Biror narsadan yopishmoq, tegmoq. ◆ Qozonga yaqin yursang, qorasi yuqar, Yomonga yaqin yursang, balosi yuqar. Maqol. n U [Tursunoy

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ yoʻlni ham juda tanlab yurardi, shuncha yoʻl yurib, pochasining jiya-giga gard yuqqan emas. A. Muxtor, Opa-sin-gillar. ◆ Uning tuproq yuqqan yuzlarida iz qoldirib, toʻxtovsiz yosh oqardi. S. Yunusov, Kutilmagan xazina.

2 Birovga oʻtmoq (asosan kasallik ha-qida). ◆ Gripp — yuqadigan kasallik. Mening kasalim senga ham yuqmasin.

3 koʻchma Oʻz taʼsiriga olmoq, taʼsir qilmoq, boshqaga oʻtmoq. ◆ Eshon ham, otinoyi ham ikkiyuzlama, yolgʻonchi va sassiq gap odam-lar edi, ularning bu odatlari bolalariga ham yuqqan. P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Ehtimol, Elmurodning shodligi unga yuqqandir. Shuxrat, Shinelli yillar.

Gap yuqmaydi Gap kor qilmaydi, gapni qulogʻiga olmaydi. ◆ Uncha-muncha gap manga yuqmaydi-da. Chunki terim poʻst tashlayve-rib, charmga aylanib ketgan. M. Ibrohimov, Egasiga tegmagan maktub.

4 (asosan inkor shaklida) Yaxshi hazm boʻlmoq, tanasiga singimoq.. ◆ Oʻgʻirlik osh badanga yuqmas. Maqol. m ◆ Bir yering sanchib, boshing aylanib tursa, yegan-ichganing yuqmas ekan. "Mushtum".

Suv yuqmas, suvyuqmas Gap taʼsir qil-maydigan, bezbet. ◆ -Boshligʻimiz feʼliga sira tushunib yetmadim. Oʻziyam xup suv yuq-mas ekan-da. Kishiga sira el boʻlay demay-di-ya.. — dedi Ostonaqul. S. Abduqahhor, Sanamay sakkiz dema.

Antonimlari

ЮҚМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yuqmoq
1 прилипать, приставать (о саже, жидкостии т. п.); ◆ qozonga yaqin yursang yuqmoq qorasi yuqar посл. (букв. если подойдёшь близко к котлу, выпачкаешься в саже) с кем поведешься, от того и наберёшься;
2 переходить, передаваться, приставать (напр. о заразной болезни); gripp tez yuqadi грипп легко передаётся; undan senga ham yuqibdi прям. и перен. и ты от него заразился; Ehtimol, Elmurodning shodligi unga yuqqandir (П. Турсун, «Ўќитувчи») Должно быть, радостное настроение Эльмурада передалось и ему; * suv yuqmas наглец; (unga) gap yuqmaydi (его) словом не прошибешь, (на него) слова не действуют.