bitta

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bit-ta

Etimologiyasi

BITTA ’bir dona’. Tushlikka b i t t a non bilan ixxa six xabob olib keldi. Bu soʻz bir sanoq ^S?ⁿⁱ™ Aona’ maʼnosini ifodalovchi -tä qoʻshimchasini qushib hosil qilingan; t undoshining taʼsirida uning oldyAagi r undoshi t undoshiga almashgan: bir + tä = bnrtä > bntgä.

feʼl qadimgi turkiy tilda 'oʻtkir, kesuvchan asbob’ maʼnosini anglatgan bi otidan (ДС, 97) -ch qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, II. 159; Devon. II, 11; DS, 98): bi + ch = bich-. Bu feʼl asli ’kes-’ maʼnosini anglatgan, keyinchalik maʼnoda torayish, xoslanish yuz bergan: 'umuman kes-’ -" ’andoza bilan kes-’.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

dona son 1 Bir (sanoqda).◆  Bitta, ikkita, uchta.. Erning soʻzi bitta. Maqol. ◆ ■■ Shaharda bitta doktorxona bor. A. Qahhor, Asarlar.◆  Meliboyga bitta avtoruchka sovgʻa olib keldi. S. Ahmad, Yulduz.

2 Bir dona; yagona, yolgʻiz.◆  Unaqa ogʻayni mingtadan bitta! A. Qahhor, Ogʻaynilar. ◆ Mana, siz bitta oʻzingiz oʻttiz ikkita mashinaga qarar emishsiz. A. Qahhor, Yillar. ◆ [Xonzoda: Shaharda bitta desam yolgʻonchi boʻlmayman. Uni chiroyi boshiga balo boʻldi. Hamza, Boy ila xizmatchi.

Bittayu bitta Yagona, yolgʻiz.◆  Soraxonning onasi hammaga: -Bittayu bitta qizimga ichkuyov orzu qilib yurar edim, xudo niyatimga yetkizdi, — deb yurdi. A. Qahhor, Sarob.◆  Oʻziyam gap eshitmagan bittayu bitta odam —Gulsum opa boʻldi. O. Yoqubov, Er boshiga ish tushsa.

3 "Qandaydir bir", "allaqanday", "kim-dir" kabi maʼnolarda ishlatiladi.◆  Kasal-xonaga borib, oʻzi koʻrgan eshikka kirib ke-tayotganida, bitta xotin qaytardi. A. Qahhor, Boshsiz odam.◆  Axir, bittasi oppoq sochi bilan menga tegishdi-da! A. Qahhor, Asarlar.◆  Yerdan chiqdimi, osmondan tushdimi, yoʻlda bittasi paydo boʻlib qolsami?! O. Moʻminov, Xiyobondagi uch uchrashuv.

4 Birlik, birdamlik, yakdillik hamda bir xillik, oʻxshashlik maʼnolarini anglatadi.◆  Ularning ikkovi bitta odam, n Ularning basharasi, ishi boshqa-boshqa boʻlsa ham, yuragi bitta boʻlar ekan. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  -Ikkovi bitta odam-ku! — dedi Suyar, nima gap ekanini bilmay. A. Qahhor, Asarlar.

5 Feʼllardan oldin kelib, shu feʼldan anglashilgan ish-harakatning bir marta bajarilishini bildiradi.◆  Hali kekkayib, bozordan qaytadi. Bolgʻa bilan bitta urib abjaq qilsang, tomosha qilsang. Oybek, Tanlangan asarlar.

Yer (yoki hovli, dala, uy..) bilan bitta boʻlmoq Yoyilib, hamma yoqni tutib yotmoq. ◆ Hovli bilan bitta boʻlib toʻkilgan do-vuchchalar, barg/yur va xas-choʻplarni dastasi uzun supurgi bilan supurishga tushdi. H. Nazir, Soʻnmas chaqmoqlar.◆  Dul urib, sinib ketgan gʻoʻzalar dala bilan bitta boʻlib yotardi. L. Tojiyeva, Tosh ustidagi gul. ◆ [Dadam] Uy bilan bitta boʻlib sochilib yotgan narsalarni yana bir koʻzdan kechirib chiqdilar. E. Raimov, Ajab qishloq.◆  U Dildorning orqasi bilan bitta boʻlib yerga osilib tushgan, qirq bir kokwi' qilib oʻrilgan uzun qoʻngʻir sochlarini ham uzoqdan koʻrib, uzoq-dan zavqlanib turibdi! M. Ismoiliy, Fargʻona t.o. koʻchma Yer bilan bitta qilmoq Obroʻsini toʻkib, qattiq izza qilmoq.◆  Meni yer bilan bitta qilib ketyapti. Mayli, qulogʻida boʻlsin. Soʻnggi pushaymon oʻziga dushman boʻladi. N. Safarov, Saodatning qissasi.◆  Kechikkan, ishni cho/ia qoldirganni koʻrsa, qatagʻonga olib, yer bilan bitta qilib tashlaydi. S. Nurov, Narvon.

Antonimlari

БИТТА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

bitta

Ruscha _ru

bitta
1 один, одна штука; ◆ erning soʻzi bitta посл. у молодца слово одно; ◆ bitta gina один-единственный; ◆ bori bitta всего один, только одна штука; ◆ bitta qoldirmay не оставляя ни одного, всех до единого; ◆ bitta qolmay всё до единого, всё без остатка; ◆ bitta ham ни один; ◆ bitta kishi один (какой-то) человек; ◆ bitta oʻzi сам, один; без кого бы то ни было; ◆ bittaga 1) одному ; 2) на один; ◆ bittani одного; ◆ bittada 1) у одного (человека); 2) за один раз; ◆ bittadan 1) по одному; 2) у одного; ◆ bittang кто-нибудь из вас; ◆ ulardan bittasi один из них; ◆ bitta-yarimta uchraydigan изредка встречающийся, редкостный, дефицитный;
2 раз, один раз; ◆ bitta urmoq ударить разок; ◆ mixni bolga bilan bitta urib kirgizmoq вколотить гвоздь одним ударом молотка; ◆ 

• yer bilan bitta boʻlmoq 1) осыпавшись сплошь покрыть землю (о фруктах, зёрнах); 2) быть смешанным с грязью, быть опороченным.