chaqirmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

cha-qir-moq

Etimologiyasi

CHAQIR— ' oʻz yoniga kelishga daʼvat et-'. Salomatoy oyisi bilan akasini chaqirishga chiqib ketdi (Hamid Gʻulom). Bu feʼl qadimgi turkiy tildagi 'baland ovoz'ni, 'shovqin—suron'ni ifodalagan chagʻ— chugʻ taqlid soʻzidan (ДС, 136) —(ï)r qoʻshimchasi bilan yasalib, asli ' baland tovush hosil qil-' maʼnosini anglatgan, hozirgi maʼnosi ana shu maʼnodan oʻsib chiqqan. Qadimgi turkiy tildayoq bu soʻz tarkibidagi gʻ undoshi q undoshiga almashgan (ДС, 140: chaqïr— 'zvat, sozïvat'); oʻzbek tilida esa a unlisi ä unlisiga al— mashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: chagʻ + ïr = chagʻïr— > chaqïr— > chäqir—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Nomini aytish, ovoz chiqarish yoki biror xatti-harakat vositasida muayyan joyga kelishga undamoq, chor-lamoq. ◆ Bir vaqt Kumush xola chaqirib qoldi: -Huv Qorakoʻz! Munda kel, bolam! S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ U on qarsurib, mulozimini chaqirdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆  Ahmedov imo bilan uni Kanizakni chaqirdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Boʻtaboy baland ovoz bilan bri-gadirlarni chaqirdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 Oʻziga qaratish maqsadida nomini aytib yoki boshqa soʻzlar vositasida uzoq-roq joydan turib murojaat qilmoq. ◆ Koʻcha-ning narigi yuzidan uni kimdir chaqirdi. Hamroqul, chaqirgan kishiga qarayman, deb gandiraklab ketdi. A. Qahhor, „Asarlar“ .

..deb chaqirmoq Atamoq, shunday nom, soʻz-ni qoʻllab murojaat qilmoq. ◆ Bu kishining us-todlari.. Zokir eshon-da.. Xonuni "Zokir gov" deb chaqirar edi. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Boʻlmasa sizni, amaki, deb chaqirsam maylimi? X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .

3 Taklif, daʼvat qilmoq. ◆ Dehqon oʻzining yaqin qarindoshlarini va oshna-ogʻaynilarini mehmonga chaqiribdi. "Chalpak yoqqan kun" .

◆ Quyosh tik kelganda, Choʻli bobo hammani ovqatga chaqirdi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Kuyov chaqirdi etn. ayn. kuyov charlar. q. charlar. ◆ Begimxonning onasi kuyov chaqirdisi-ni oʻtkazishi bilan 1939 yili Erali harbiy xizmatga ketdi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

4 Biror ish, vazifa va shu kabilarni ado etish-ga yoki unda ishtirok etishga daʼvat qilmoq, undamoq. ◆ Yordamga chaqirmoq. Musobaqaga cha-qirmoq. n Rahbarlar Fotimaning ishini maqtab, hammani undan oʻrnak olishga cha-qirardi. T. Ashurov, Oq ot. ◆ Cholning jahli chiqib, zolim xonni urushga chaqirdi. "Chalpak yoqqan kun" . ◆ Nikoh kuni.. samovar qaynatish ishiga boyning xotini Yoʻlchini chaqirdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Majlis (yoki kengash) chaqirmoq Majlis yoki kengash boʻlishi haqida unga aloqador shaxslarga bildirmoq, xabar bermoq; majlis yoki kengash oʻtkazmoq. ◆ Ertoyevning bax-tiga, ikkinchi sekretar ham kichik majlis chaqirgan ekan.. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ . ◆ Husayn Boyqaro kengash chaqirdi. Oybek, „Navoiy“ .

5 Biror narsani keltirishni soʻramoq, buyurtma bermoq (oshxona, choyxona va sh.k. larda). | ◆ Yoʻlchi\ Choyxonalardan biriga kirdi. Ustunga suyanib, taxta karavotda oyogʻini uzatib oʻtirdi. Choy chaqirdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Uzing chaqirding, oʻzing bu-yurding. [Pulini] Toʻlayber! A. Qahhor, „Ogʻay-nilar“ .

6 Ollo(h), xudo, egam, parvardigor kabi soʻzlar bilan birga qoʻllanib, "vafot qildi, oʻldi" degan maʼnoni anglatadi. ◆ Ollo Far-ruxni oʻz dargohiga chaqirib olibdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

7 Qichqirmoq, tovush chiqarib xabar bermoq. ◆ Gudok chaqirdi. m ◆ Bu orada yana bir xoʻroz chaqirib oʻtdi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o.

8 koʻchma Pirovardida biror natijaga olib kelmoq; keltirib chiqarmoq. ◆ Uyqu kasal chaqirar. Maqol . ■■ ◆ Ortiqcha kulgi yi-gʻi chaqiradi. Gazetadan . ◆ Tut tepasida bir qargʻa boʻynini choʻzib, jon-jahdi bilan qa-gʻillab, qor chaqirardi. Mirmuhsin, „Qula-mas qoya“ .

Eshigini chaqirmoq Birovning eshigini qoqmoq, taqillatmoq.

Antonimlari

ЧАҚИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Feʼl

chaqirmoq chaqirmoq

Tillar

• Turkcha: çağırmak

Ruscha _ru

chaqirmoq
1 звать, приглашать; ◆ vrach ~ вызывать врача; ◆ yordamga ~ звать (позвать) на помощь; ◆ mehmondorchilikka ~ приглашать в гости; ◆ tartibga ~ призывать к порядку; ◆ musobaqaga ~ вызывать на соревнование; ◆ choy ~ заказывать чай (в чайхане); ◆ ... deb ~ звать (кем-л.), называть (кем-л.);
2 созывать; ◆ konferensiya ~ созывать конференцию;
3 кричать; созывать криком (гудением, свистком и т. п.); gudok chaqirdi прогудел гудок; xoʻroz chaqirib oʻtdi прокричал петух; * ◆ eshigini ~ постучаться к кому-либо; постучаться в чью-либо дверь; kuyov chaqirdi этн. = kuyov charlar; см. charlar.