chilla

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chil-la

Etimologiyasi

CHILLA Bu ot 'qirq' maʼnosini anglatadigan tojikcha chil sanoq soniga (ТжРС, 442) -a qoʻshimchasini (ТжРС, 543) qoʻshib hosil qilingan boʻlib, qoʻshimcha qoʻshilganidan keyin l tovushi qatlangan (ТжРС, 442). Bu ot 'qirq kun' maʼnosini anglatadi: qish chillasi - 'uch oy qishning boshlanishi va oxiridan 25 kun olib tashlanib, orada qolgan 40 kun', yoz chillasi - 'uch oy yozning xuddi shunday ajratiladigan 40 kuni', 'chaqaloq tugʻilganidan boshlanadigan qirq kun' (OʻTIL, II, 368). Bu ot bilan Chilla chiqdi, Chillasi chiqdi kabi iboralar tuzilgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

fors. – qirq kun;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Yilning eng issiq yoki eng sovuq qirq kuni. ◆ Chilla kirdi. Chilla chiqdi. ◆ Hali barvaqt boʻlishiga qaramay, chilla emasmi, quyosh yonib bosh koʻtarmoqda edi. "Shark yulduzi".

Yoz chillasi yoki yozgi chilla 25 iyundan 5 avgustgacha boʻlgan eng issiq kirq kun. ◆ Avgust — yoz chillasi. Mening shahrimning oʻtkir quyoshi yalligʻi naq yondiryapti. H. Nazir, „Maftuningman, Ozarbayjon.“

Chilla suvi Yoz chillasida ekinlarga beriladigan suv.

Qish chillasi yoki qishki chilla 25 dekabrdan 5 fevralgacha boʻlgan eng sovuq qirq kun. ◆ Qish chillasi ancha ogʻir keldi. S. Ahmad, „Jimjitlik.“ ◆  [Toʻychiboyev] Qish chillasi.. tong saharda fermaga qarab yoʻl oldi. "Mushtum".

2. etn. Bola tuqqan yoki tugʻilgandan, qiz turmushga chiqqandan, yigit uylangandan, marhum koʻmilgan kundan keyingi qirq kunlik davr: turmushdagi baʼzi hodisa-holatlarning eng ogʻir, xatarli yoki masʼuliyatli davri. ◆ Chaqaloqning chillasi chiqqach, yangi uyga koʻchib bordilar "Yoshlik". ◆ Xalq tabobatida chilla davri qirq kun hisoblanib, shundan yigirma kuni kichik chilla, yigirma kuni katta chilla deyiladi "UzME".

Chilla yara Bolaga chilla davrida chiqadigan yara, toshma. ◆ Shuhratning boshiga, boʻyniga chilla yara chiqib, olti oyga choʻzildi. Q. Kenja, „Togʻ yoʻlida bir oqshom.“

Chillasi chiqmagan 1) chilla davri tamom boʻlmagan. ◆ Kelar hafta tugʻuruqxonadan chiqadi yangangiz. Shunga, chillasi chiqmasayam mayli, bir ziyofat qilmoqchi edik. Sh. Xolmirzayev, „Ogʻir tosh koʻchsa.“ ◆ Qirq marta aytdim, hov kelin, qishloqning ogʻzi yomonlari bor, kuladi, hech boʻlmasa, chillangiz chiqquncha shu zormandani kiyib, ishga boring, deb. "Yoshlik" 2) koʻchma tajribasiz; gʻoʻr, xom.

3. din. Sufiy yoki muridning yakka oʻzi alohida xona (hujra)da, odamlardan yashirinib, qirq kun davomida toat-ibodat qilishi.

Chilla oʻtirmoq 1) sufiylik tariqatida: qirq kun davomida uydan chiqmasdan yolgʻizlikda toat-ibodat qilmoq. ◆ Chillaga oʻtirgan shunda qirq kun shayx, Daf qil, deya soʻrab xudodan uni. T. Toʻla. ◆ Chilla oʻtirish vaqti dindor tomonidan oldindan niyat qilingan boʻladi. "OʻzME" 2) koʻchma uzoq vaqt uydan eshikka chiqmay, qimirlamay oʻtirmoq. Chilla(ga) oʻtqazib ketmoq Aldab, firib berib ketmoq. ◆ Ipak-atlas karvoniga bosh boʻlgan savdogarlar kosiblarni chillaga oʻtqazib ketardilar. N. Yusufiy, „Fargʻona shoʻx kuladi.“

Antonimlari

ЧИЛЛА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

chilla
1 чилля, сорокадневье; ◆ yoz ~si или ◆  yozgi ~ летнее сорокадневье (период наибольшей жары летом, продолжающийся от 25 июня до 5 августа); ◆ qish ~si или ◆ qishki ~ зимнее сорокадневье (период самых суровых холодов, продолжающийся от 25 декабря до 5 февраля);
2 сорокадневный период (напр., после родов, после рождения); ◆ ~si chiqmagan bola 1) ребёнок, которому не исполнилось ещё и сорока дней 2) перен. неопытный, зелёный юноша;
3 рел. сорокадневное уединение для поста и молитв; ◆ ~ oʻtirmoq 1) находиться в сорокадневном уединении для поста и молитв; 2) перен. сиднем сидеть; ◆ 

• ~ yara кожное заболевание у новорождённых, диатез.