dil

Vikilug‘atdan olingan

Ozarbayjoncha (az)

Ot

dil

Gagavuzcha (gag)

Ot

dil

Turkcha (tr)

Ot

dil

til

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

dil

Aytilishi

Etimologiyasi

DIL Bu ot ПРСda [del] shaklida (222), ТжРСda va OʻTILda dil shaklida (129; I, 224) yozilgan; koʻrinadiki, bu ot oʻzbek tiliga tojik tilidan olingan. Koʻp maʼnoli bu otning bosh maʼnosi deb har uch lugatda 'yurak' maʼnosi keltirilgan, boshqa maʼnolar shu maʼnodan oʻsib chiqqan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

[f. Jj — yurak; qalb, koʻngil| 1 ayn. yurak 1. ◆ Dil urishi. Dil oʻynogʻi. Sodda siri — tilida, Pismiq saqlar dilida. Maqol . m ◆ Ichkaridan dilni larzaga soluvchi faryod eshi-tildi. U. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Dilim baquvvat, qoʻlim yumush qidiradi. Oybek, „O“ .v. shabadalar.

2 koʻchma Kishining ichki ruhiy dunyosi, ichki his-tuygʻularining markazi, ramzi; koʻngil, qagtb. ◆ Muhabbat — dil mevasi. Maqol . ◆ Dilda boʻlsa, tilga keladi. Maqol . n ◆ Kishi diliniu kishi hushini olib qoʻyadigan kuy. M. Ismbilsy, „-Fargʻona t“ . o. ◆ Azizxonning bu gapdan dili yorishib ketdi. S. Ahmad, „Ufq“ .

Dil bogʻlamoq Koʻngil qoʻymoq, doʻst-lashmoq, yaqinlashmoq. Savlatiga boqma, kim nomard ekan, dsl Lpgshma. Habibiy, Devon. Dil mulki (yoki kishvari, uyi) Kishining ichki dunyosi, butun vujudi; koʻngil toʻri. ◆ Dil mulkida sensan mehri xovarim. Habibiy, „Devon“ . ◆ Suhbatihikmatga boy, dil kishvarin obod etar. Habibiy, „Devon“ . Dil ovlamoq ayn. koʻngil ovlamoq q. koʻngil. Dil ogʻritmoq Xafa qilmoq, ranjitmoq. ◆ Dil ogʻritgan — doʻst emaye. Maqol . n ◆ Bir-ikki kishi Karim otaning dilini ogʻritdi. A. Qahhor, „Asarlar“ . Dil chigili (yoki gʻubori) Yurakdagi orzu-armon, yigʻilib qolgan dard; dilxiralik. ◆ Dil chigili yozilsin, deb tokqaychi olib, gulzorga kirdim. Gazetadan . ◆ Shirin suhbat bilan dillarning gʻuborini sovuramiz. Oybek, „Navoiy“ . Dil yarasi Koʻngildagi gʻam-alam, alam-achchiq. ◆ Bosh yarasi tuzalsa ham, dil yarasi tuzalmas. Ma-qol . ◆ Qozon qorasi ketar, dil yarasi ketmas. Maqol . Dil quvvati Kishining ruhini koʻtaruvchi, kishiga madad, dadillik beruvchi narsa. Dshshmning quvvati, dardimga darmon bir kelib ketsun. Hamza. Dildan Jonu dil bilan, samimiy, chin koʻngildan. ◆ Men sizni dildan sevaman. Bizga yozgan xatida dildan salom aytibdi. Dildan tabrik etmoq. Dili buzilmoq (yoki vayron boʻlmoq) ayn. koʻngli buzilmoq q. koʻngil 1. Dili oq Koʻnglida kiri yoʻq, oqkoʻngil, sofdil. ◆ Onaning koʻkragi bitmas buloqdir, Dili oq boʻlgandan suti ham oqdir. Yo. Mirzo . Dili ogʻrimoq ayn. koʻngli ogʻrimoq q. koʻngil. Dili siyoh Koʻngli ranjigan, nihoyatda xafa. ◆ Tongdan beri dilim siyoh: yomon tush koʻrdim. Oybek, „Kuyosh qoraymas“ . Dili xufton (yoki qorongʻi, vayron) Koʻngliga hech narsa sigʻmaydi, nihoyatda xafa. ◆ Kechagina dili xufton edi. T. Malik, „Qaldirgʻoch“ . ◆ Dili vayron boʻlib, zor-zor yigʻlagisi keldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Faqat Dildorning dili qorongʻi, libosi qora edi. S. Ahmad, „Ufq“ . Dili qon Yuragi gʻam-gʻussaga toʻlgan; ruhan ezilgan. ◆ Mana shu dili qon, yuzi zaʼfaron xalq chehrasidagi bir oniy shodlik Qudratni oʻzining yoniq, iliq bagʻriga tortardi. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ . o. ◆ Gʻulomjon ham suvga tashna jon, ham yor hajrida dili qon edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ . o. Dili qora (yoki kir) Koʻngli qora, niyati, maqsadi buzuq. ◆ Dili qora - tili qora. Maqol . ◆ Gʻiybatchining dili kir, Gʻar-oʻgʻrining tili bir. Maqol . Dili gʻash ayn. koʻngli gʻash q. koʻngil.

3 koʻchma Koʻngildagi narsa (tilak, mak-sad, niyat, oʻy, fikr va sh. k.). ◆ Dili toʻgʻrining yoʻli toʻgʻri. Maqol . ◆ Qoʻli qingʻirning dili qingʻir. Maqol . ◆ Choʻpon dil qilsa, takadan sut olar. Maqol . n ◆ Dili yaqin kishilar bir-birining koʻnglidagini darrov topadi. F. Musajonov, „Himmat“ . ◆ Ot ham egasining dilini bilganday, bitta-bitta qadam taitab, suvligʻini shiqirlatib borar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Ahli dil 1) din. tasavvuf kishisi, sufiy; 2) hasratkash, kimsaning hasratiga sherik boʻla oluvchi kishi; 3) birovning dili-dagini tushuna oluvchi, suhbatdosh maqsa-dini yaxshi anglovchi kishi. ◆ Bu zamonda sheʼr tinglaydigan ahli dil qolmabdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Ahli dillarga nozu firoq yarashmas. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Dil rozini aytmoq (yoki izhor etmoq) Koʻngil (qalb)dagi istak-larini izhor qilmoq. ◆ Raisa eri bilan orani ochiq qilib qaytgan yillari.. turmush quraylik, deb dil rozini aytgan erkaklar boʻldi. M. Xayrullayev, „Tilla marjon“ . ◆ Nuq-soningni aytgan doʻstga dil rozini izhor etsang arziydi. Gazetadan . Dilga tugmoq Koʻngilda, ichda, yurakda sakdamoq, ichga solmoq. ◆ Dunyo shunday yasalgan ekan, bolam. Birovga yorugʻ, birovga qorongʻi. Ammo har narsani oʻylab, dilingga tugma, xafaqon boʻlib qolasan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..bir sirni dilingga tug. Uch-toʻrt kun ichida daragi chiqib qoladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Dilni yormoq Fikru oʻylarini oʻrtokdashmoq, sirlarini aytmoq. ◆ Bugun boksam, sen dilingni yorasan, Necha vaktdan buytib sen ovorasan. "Erali va Sherali" . Ramzi dil Koʻngil ishorasi, koʻngildagi muddao. ◆ Hali ham koʻngli aro bormi deb ishqim asari, Ramzi dil olmok uchun bilgani maston keladur. Hamza . Sharhi dil q. sharh. Qulfi dil K- qulf. Qulfi dili ochilmoq k- qulf.

4 koʻchma Kishining xotiri, es, yod, xayol; koʻngil. ◆ Toʻrtni yozamiz, ikki dilda. Dilimga bir gap keldi. U gagiarni dilimdan chikarib yuborganman. shsh [Gʻulomjon] Qizning oʻzini ham bir koʻrib, suratini diliga chizib olgan edi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ .o. ◆ Bizlarga, ista-sang — shu, istamasang — katta koʻcha, deydi. Tilida aytmasa ham, dilida aytadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Avaz dilida Mutrib bilan kelishmadi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

Sinonimlari

Antonimlari

ДИЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha ru

dil
1 сердце; ◆ ~ urishi биение сердца, сердцебиение;
2 перен. сердце, душа (внутренний, психический мир человека); ◆ jonu ~ bilan от всего сердца, всей душой; ревностно, старательно; ◆ ~ning gʻuborini sovurmoq отводить душу; ◆ ~ga jo qilmoq твёрдо усвоить, крепко помнить; ◆ ~ga tugib olmoq затаить в душе; запомнить; ◆ ~i gʻash boʻlmoq беспокоиться, испытывать тревогу; ◆ ~ini vayron qilmoq, ~ini pora qilmoq , разбить сердце; причинить (кому-л.) сильные душевные переживания; томить; терзать; ◆ ~ini ogʻritmoq причинять душевную боль, обижать; ◆ ~ini siyo(h) qilmoq причинять (кому-л.) неприятности, обижать, расстраивать, омрачать настроение; ◆ ~da 1) в душе; 2) про себя, в уме; ◆ besh yozamiz, ikki ~da пять пишем, (а) два в уме; ◆ ~da boʻlsa, tilga keladi погов. что на уме, то и на языке; ◆ ~da saqlamoq 1) таить в душе; 2) хранить в памяти; ◆ ~da oʻylamoq думать про себя; ◆ ~dan chiqarmoq 1) забыть, рассеять, развеять (обиду, горе); 2) сделать (что-л.) от души; ◆ ~-jigaridan uribdi он сильно влюблён (в кого-л.); ◆ aytsam tilim kuyadi, aytmasam ~im kuyadi погов. (букв. сказать - язык горит, несказать - душа горит) сказать - язык не поворачивается, не сказать - совесть мучает; ◆ ~i kaptar обл. (букв. голубиное сердце) название сорта винограда.

Ozarbayjoncha (az)

Ot

dil

Gagavuzcha (gag)

Ot

dil

Turkcha (tr)

Ot

dil

til