minmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

min-moq

Etimologiyasi

MIN- oyoqlarni ikki yonga solintirib nima — ningdir ustiga oʻtir—'. Boʻtaboy azim tup yongʻohha tirmashib, bogʻ devoriga m i n d i (Sayid Ahmad).

Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli bin- (ПДП, 371; DS, 100), min- (ПДП, 400; DS, 344), mün- (ПДП, 402; DS, 353) tarzida talaffuz qilingan, Devonda mündi (III, 192) va mundï (II, 39) shaklida keltirilgan. Hozirgi oʻzbek tiliga bu feʼl min— shaklida yetib kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror narsaning ustiga (odatda ot-ulovga) oyoqlarni ikki yoqqa so-lintirib oʻtirib olmoq. ◆ Tu yaga minmoq. Mo-totsi/slga minmoq. Ot kimniki — minganni-ki. Maqol . ◆ tsh Yormat aravaning har qismiga razm solib, keyin chaqqonlik bilan otga mindi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Boʻtaboy azim tup yongʻoqqa tirmashib, bogʻ devoriga mindi. S. Ahmad, „Hukm“ .

2 shv. Transport vositalariga chiqmoq, oʻtirmoq. ◆ Aravaga minmoq. Tramvayga min-moq. Mashinaga minmoq. yash U yerdan odatda kemaga minilar, Chorjoʻyda oʻtaravaga oʻtirish kerak edi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Boboqul ota Qaynardan qaytishda Toʻlamat moʻylov-ning pichan ortilgan avtokachkasiga minish-ga majbur boʻldi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

3 shv. Transport vositalarining biror turini boshqarmoq, haydamoq. ◆ Mashina min-moq. Arava minmoq. yaya Jonfigʻon bundan besh-olti yil burun qaysi bir idoraning izvoshi-ni minar ekan, kirakashlik qilib, qoʻlga tush-gandan keyin haydashibdi. A. Qahhor, „Jon-figʻon“ . ◆ Arslon chiroyli kostyumlarini garde-robga ilib, kombinezon kiyib, universal mindi. Mirmuhsin, „Yashiringan kuch“ .

4 koʻma. Oʻtirmoq, inmoq. ◆ Bulbul ketib, bogʻda navosi tindi, Yulduz yelkasiga goʻyo togʻ mindi. B. Boyqobilov, „Sadoqat“ .

5 Amal, mansab mazmunli soʻzlar bilan qoʻllanib, shu soʻz bildirgan vazifa, lavo-zim. mansabni egallamoq maʼnosini bildiradi. ◆ Nodon Anvar oʻrdadan quvlanish yeri-da sarmunshiylik masnadiga minmoqchi! A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Amalga yangi mingan hovliqma odamdek burnini koʻtargan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Aʼzam Mirahme-dov bosh vrachlik lavozimiga mindi-yu, xoʻmrayib kirib, chimirilib chiqadigan boʻldi-qoldi. "Mushtum" .

6 Avj, gʻazab kabi ayrim soʻzlar bilan qoʻllanib, shu soʻzlar bildirgan holatning yuz berishi maʼnosini bildiradi. ◆ Beoʻxshov choʻlning daydi shamoli av.jga mingan. F. Nu-rullayev, „Boʻz yigit“ . ◆ - Toʻxtat deyapman senga! — lablari pirpirab, jahlga minib baqirdi rais. "Mushtum" . ◆ Sovuq chunon qahriga min-ganki.. tishimiz tishimizga tegmay qalti-raymiz. O. Husanov, „Qoʻshiqchining taqdiri“ .

Yelkasiga (yoki boʻyniga) minmoq Ixtiyo-rini ("tizginini") oʻz qoʻliga olib, ista-gan hukmini oʻtkazmoq, oʻz yoʻliga yuritadi-gan boʻlmoq. Salimboyvachchaning yelkasiga mi-nish uchun Gulnor qurbon boʻlishi kerak. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Kelinim oʻlgurning burnini bir yerga ishqab bermasangiz, bolagi-namning boʻyniga minib oldi. S. Ahmad, „Say-lanma“ . Yerni minib olmoq Yerni oʻz hukmiga boʻysundirmoq; undan xohlagancha foydalan-moq. Tangriqul hoji katta hamyonini —uzan-gi, chorakor batraklarni — ◆ jilov qilib, yerni maʼlum darajada minib olgan edi. Gʻulom aka yerni minolmas edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Antonimlari

МИНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

minmoq

• Gagauzcha: pinmek
• Turkcha: binmek

Ruscha _ru

minmoq
1 садиться верхом; ◆ otga ~ или ◆  ot(ni) ~ садиться верхом на лошадь; ot minib kelmoq приехать на лошади; otga minsang, qamchin ol посл. садишься на лошадь - бери плеть; ot kimniki - minganniki погов. лошадь принадлежит тому, кто на ней сидит;
2 обл. садиться (на какой-л. вид транспорта); ◆ avtobusga ~ сесть в автобус; ◆ tramvayga ~ садиться в трамвай;
3 управлять каким-л. транспортным средством, ездить на нём; быть водителем, шофёром, кучером; ◆ mashina ~ ездить на автомашине, водить автомашину; Jonfigʻon bundan besh-olti yil burun qaysi bir idoraning izvoshini minar ekan (А. Ќаћћор, «Жонфиѓон») Джан-фиган пять-шесть лет тому назад работал кучером в каком-то учреждении;
4 всходить кверху, подниматься; Xon supaning zinasiga yetib, yuqori mindi (А. Ќодирий, «Мећробдан чаён») Дойдя до ступенек, хан поднялся на супу;
5 получать продвижение по службе, занимать высокое служебное положение; amalga (или mansabga) ◆ ~ получить высокий чин; быть назначенным на высокую должность, высокий пост; * yelkasiga minib olmoq (букв. сесть на плечи) сесть (кому-л.) на голову; ◆ avjga ~ развёртываться, разгораться, достигать апогея.