oʻq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻq

Etimologiyasi

OʻQ ’yoy bilan otiladigan nayza’. U ukasiga behi novdasidan yoy va oʻ h yasab berdi. Qadimgi turkiy talda ham yagunday talaffuz qilingan bu ot dastlab 'toʻgri silliq tayoq (yogʻoch)’ maʼnosini anglatgan, ’yoy bilan otiladigan nayza’ va boshqa maʼnolari shu maʼno asosida yuzaga kelgan (ЭСТЯ, I, 437).

4132

Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yoyga qoʻyib otiladigan, uchi nay-zasimon uzun, ingichka tayoqcha; tir. ◆ Sadoqda-gi oʻq. yat U kamonga chapdastlik bshshn oʻq oʻrnatdi va chopib borayotgan ot ustida ni-shonga otdi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

2 Miltiq, toʻpponcha, pulemyot kabi qu-rollarga joylab otiladigan kichkina snaryad; patron. ◆ Dushman pulemyoti birdan ji-mib qoldi, oʻqi tugagan pulemyotchi esa qocha boshladi. N. Safarov, „Olovli izlar“ . ◆ Oʻq ovoziga odam toʻplanganda, mis koʻza qorni pachaqlanib, tuproqqa agʻnab yotar edi. P. Krdirov, „Qora koʻzlar“ .

3 Shunday snaryad, patronning otilgan-da ogʻzidan chiqib uchadigan, moʻljalga yoʻ-naltiriladigan qismi (qoʻrgʻoshin, pitra kabi). ◆ Oqilxontoʻra Boʻtaboyni moʻljallab otgan oʻq Tillabuvaga tekkan ekan. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Ortiq gshcham toʻshalgan uyda, oynavand shkaf qarshisiga ayiq terisini yoyib, oʻq teshgan joylarini koʻzdan kechirayotgan edi. P. Qodirov, „Qora koʻzlar“ .

Oʻqqa tutmoq Ketma-ket, uzluksiz oʻq yoʻl-lamoq. ◆ ..har qalay, sen aytganday, granata tashlamabdi-yu, samolyotni oʻqqa tutibdi. A. Qa\\or, „Oltin yulduz“ . ◆ ..dushmanning uchta transportyora yoʻlda daraxt kesayotgan jangchilarni oʻqqa tutib, qaytib keldi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

4 Minomyot, reaktiv artilleriya va sh.k. qurollardan otiladigan oʻq-dori; snaryad. ◆ Front orqasida oʻra qazib turganda, Mulla Obiddan oʻttiz metrcha nariga bir katta toʻp oʻqi tushib, qattiq tovush chiqarib yorildi. A. Krdiriy, „Obid ketmon“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 Ikki uchiga gʻildirak oʻrnati-ladigan, yogʻoch yoki metalldan yasalgan gʻoʻla. ◆ Avtomobilning oʻqi. Tramvayning oʻqi. Oʻq yasamoq. wm Bir nima desalar, moy surma-sang, aravaning oʻqi ham gʻirchillaydi, dey-miz. "Mushtum" .

2 Dastgoh, mashina va shu kabilarning aylanib turadigan oʻqsimon uzun qismi. ◆ Ziyobek qan-daydir bir oʻlanni xirgoyi qilib, kunja-raning chetini sindirib, oʻq tagiga tash-laydi. N. Fozilov, „Diydor“ . ◆ Vishkaning te-pasidagi pishangning oʻqi sal qiyshayib qol-gan ekan. P. Qodirov, „Erk“ .

3 Biror jism yoki fazoning markazidan oʻtadi, deb faraz qilinadigan toʻgʻri chiziq. ◆ Aylanish oʻqi. Simmetriya oʻqi. Yer oʻz oʻqi atrofida aylanadi. n ◆ ..planning bosh oʻqi shaharning shimolidan janubiga qarab adil oʻtkazilgan. T. Joʻrayev, „Ulugʻ Xitoyda“ .

Antonimlari

ЎҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻq I
1 стрела; ◆ aytilgan soʻz - otilgan oʻq посл. (букв. сказанное слово - выпущенная стрела) слово не воробей, вылетит - не поймаешь;
2 пуля; патрон; // пулевой; ◆ miltiq oʻqi винтовочный, ружейный патрон или пуля; ◆ oʻq yarasi пулевое ранение; ◆ oʻqdek tez 1) быстрый как стрела; 2) быстрый как пуля; ◆ oʻq yemoq получить пулевое ранение, быть пораженным пулей или стрелой; ◆ oʻq yogʻdirmoq осыпать градом пуль или стрел;
3 снаряд (артиллерийский); ядро (пушечное); zambarak (или toʻp) ◆ oʻqi 1) артиллерийский снаряд; 2) пушечное ядро; ◆ oʻq tovushi выстрел (звук выстрела); ◆ oʻq tovushi eshitildi послышался выстрел (звук выстрела); ◆ tankka zambarak oʻqi tegdi в танк попал снаряд; ◆ oʻq uzmoq 1) пустить стрелу; 2) стрелять, выстрелить, произвести выстрел; ◆ oʻqka tutmoq обстреливать, брать под обстрел; ◆ 

• oʻq ilon стрела-змея; ◆ oʻqing oʻzganmi?! (букв. твоя стрела опередила, что ли?) ты что, лучше всех, что ли?!; ◆ sen indamay oʻtiraver, agar oʻqing oʻzgan boʻlsa ham! ты помалкивай сиди спокойно, молча!; хоть ты и лучше всех!; ◆ miltiqning oʻqiday (букв. как ружейная пуля) ирон., шутл. совершенно здоровый, бодрый; ◆ chol tushkur hali miltiqning oʻqiday старичок ещё бодр.
  

oʻq II
1 ось; // осевой; ◆ arava oʻqi ось телеги; ◆ ellipsning katta oʻqi большая ось эллипса; ◆ oʻq chiziq осевая линия; ◆ Yer oʻz oʻqi atrofida aylanadi Земля вращается вокруг своей оси; ◆ oʻq ariq главный (основной) арык, водой которого орошается какой-либо определённый участок земли;
2 пест (в маслобойке).