oqsamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oq-sa-moq

Etimologiyasi

OQSA- ’bir oyogʻi kaltaligi tufayli chayqalib yur-’. Keyingi operahiya ohibatida ohsaydigan b oʻ l i b q o l d i. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’bi-ror tomonga egil-’ maʼnosini anglatgan a:gʻ- feʼlidan (ЭСТЯ, I, 69) ’moyil’ maʼnosini ifodalovchi -sa qoʻshim-chasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 76); oʻsha davrlar — dayoq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgaN (ДС, 23: agʻsagʻ); oʻzbek tilida gʻ undoshi q undoshiga, soʻz boshla — nishidagi a unlisi â unlisiga, soʻz oxiridagi a unlisi ä unlisiga almashgan: a:gʻ- + sa = a:gʻsa- > agʻsa- > aqsa- > âqsä-. Mahmud Koshgʻariy bu soʻzni axsa- shaklida kel— tirgan (Devon, I, 274), demak qadimgi turkiy tilda bu soʻz tarkibidagi gʻ undoshi x undoshiga almashgan; oʻzbek tili shevalarida bu soʻzni shunday talaffuz qilish ham mavjud.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Bir oyogʻi kaltaligi, ma-yib yoki kasalligi tufayli chayqalib, choʻ-loqlanib yurmoq, oqsoqlanmoq. ◆ Xiyla olis-lab qolgan Mahmud aka sal oqsaganicha ketib borardi. S. Zunnunova, „Olov“ . ◆ Komandir Steklov oqsardi. U baʼzan beixtiyor ravishda tizzasini changallar, yuzlari, goʻyo alam gʻijimlaganday, bir on burishib ketardi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

2 koʻchma Sustlashmoq, orqada qolmoq, qoniqarsiz yoki past saviyada bormoq. ◆ Yangi navlar yaratish, ertapishar, uzun tolali va har qanday kasalliklarga chidamli, ayniq-sa, viltga chidamli navlar yaratish ishi oqsayapti. Mirmuhsin, „Umid“ .

3 koʻchma Noqislik, kaltalik qilmoq. ◆ Nega har bir narsaga yetgan aqling shunga kel-ganda oqsaydir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

4 (ch. k. bilan) s. t. Kamchilik, yetishmov-chilik tufayli qiynalmoq, yoʻqlikdan no-iloj qolmoq. ◆ Puldan oqsamoq.

Antonimlari

ОҚСАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

oqsamoq oqsamoq

• Turkcha: aksamak

Ruscha _ru

oqsamoq
1 хромать; oqsab-toʻqsab хромая, ковыляя, прихрамывая; кое-как;
2 перен. хромать, не ладиться; ish oqsab qoldi работа хромает, не ладится;
3 с исходным п. перен. разг. испытывать недостаток; ◆ puldan oqsamoq нуждаться в деньгах.