qadoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-doq

Etimologiyasi

QADOQ I 'uzoq ishqalanish natijasida qoʻl yoki °yoQ terisida hosil boʻladigan qattiq qavariq'. Vali oko, .. hoʻlining hadohlari ozor berishidan hoʻrhayotgandek, xotinining peshanasini avaylab si-ladi (Mirzakalon Ismoiliy). Eski oʻzbek tilida ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot 'qattiq holatga kel-' maʼnosini anglatuvchi qat- feʼlining qad- shaklidan (ДС, 401: qad— sm. qat- I, II: 432: qat- I 1. 'stanovitsya tverdïm, tverdetʼ' ) —(a)q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keiinchalik birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: (qat- || Qad—) + aq = qadaq > qädâq I.

QADOQ II ' chinni asboblarning qismlarini ulash-da ishlatiladigan ikki uchi qayrilgan temir mixcha'. Ikkita h a d o h b i l a n butun boʻladigan piyo— laga shuncha pul soʻraysizmi?! Eski oʻzbek tilida ham shundai maʼnoni anglatgan bu ot asli qadimgi turkiy tildagi ' biriktir—', 'sanch-¹ maʼnosini anglatgan qa-ta- feʼlining keyin yuzaga kelgan qada- shaklidan -q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik birinchi boʻgʻin-dagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: qada- + q = qadaq > qädâq. Bu soʻz dastlab umuman ' mix' maʼnosini anglatgan, ' chega' maʼnosi maʼno torayishi natijasida yuzaga kelgan.

QADOQ III ' 400 grammcha keladigan ogʻirlik oʻlcho -vi'. Afandi ishonmay, mushugini tortib koʻrsa, toʻrt h a d o h chihibdi (Afandi latifalaridan)'. Eski oʻzbek tilida ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli qadaq tarzida talaffuz qilingan (КРС, 313: kadak ust. ' funt': ССТТН, II, 7: qadaq 'gvozd', v kaz. takje ¹ funt'); keyinchalik birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga al — mashgan: qadaq > qädâq III. Bu soʻz asli 'mix' maʼno — sini anglatgan soʻzdan oʻsib chiqqan: qadimgi qoʻl taro — zisining posongisidagi boʻlimlar mixcha bilan belgi — langan, shunday boʻlimning qar biri bir qadoq qisob — langan (ССТТН, II, 7). OʻTILda berilgan qadoq soʻzlari ularning kelib chiqishini qisobga olmagan holda joylashtirilgan, ayniqsa qadoq II deb belgilangan soʻzning oʻzaro kelib chiqishi bogʻliq qadoq I va qadoq III soʻzlari orasiga kiritilishi nooʻrin.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I Qiymat jihatdan 1 funtga teng boʻlgan qadimgi ogʻirlik oʻlchov birligi (1 funt = 409, 512 g.). ◆ Bir qadoq choy. m ◆ Afandi ishonmay, mushugini tortib koʻrsa, toʻrt qadoq chiqibdi. "Latifalar" .

Qadoq tosh, qadoqtosh Narsalarni ta-rozida tortishda tarozi pallasiga qoʻyi-ladigan oʻlchovli tosh. ◆ Har bir soʻzi qadoq toshday vazmin bu kishi keyingi kunlarda yanada kamgaproq boʻlib qolgan. M. Muhamedov, „Qahramon izidan“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-doq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 ayn. chega. ◆ Bitta qadoq bilan butun boʻladigan likopcha.

2 sft. Qadoqlangan, chegalangan. ◆ Sal-tonbu.. qadoq piyolaga [shilpildoq\ solib berdi. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-doq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

III: qadoq choy, qadoq qand Qogʻoz yoki boshqa narsaga joylab mahkamlangan, maʼlum miqdordagi choy, qand.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-doq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

IV Odam terisidagi koʻp ish-qalanadigan va qisiladigan joyning qa-linlashuvi, qattiq qavariq (koʻproq oyoq panjalari, tovon, kaft, baʼzan qoʻl pan-jalarida uchraydi). Vali aka.. qoʻlining qa-doqlari ozor berishidan qoʻrqayotgandek, xo-tinining peshonasini avaylab siladi. M. Ismoiliy, Fartona t. o. ◆ Sobir aka.. ogʻirmeh-natdan ezilgan, qoʻllari qadoq, mushaklari chayir boʻlib ketgan edi. J. Sharipov, „Xorazm“ .

Qadoq qoʻl(li) yoki qoʻli qadoq 1) qoʻli qadoqboʻlgan, qoʻlini qadoqbosgan; 2) koʻchma oʻz kuchi bilan tirikchilik qiladigan, bi-rovning kuchidan foydalanmaydigan; meh-natkash. ◆ Qadoq qoʻlli millionlar Yanchdi zulm taxtini, Barpo etib boʻstonlar, Topdi qu-vonch, baxtini. 3. Diyor . ◆ Boylarga qarshi ku-rashni Niyozga oʻxshash ayrim kishilar emas, hamma qoʻli qadoqlar olib borishi kerak. B. Rahmonov, „Bahor arafasi“ .

Antonimlari

ҚАДОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qadoq I
фунт; ◆ qadoq tosh гиря, гири.

qadoq II
мозоль; // мозолистый; ◆ qadoq qoʻl мозолистая рука; ◆ qadoq boʻlmoq стать мозолистым; ◆ qadoq qilmoq набить мозоль.

qadoq III
= chega.