Kontent qismiga oʻtish

qanot

Vikilug‘atdan olingan

Oʻzbekcha (uz)

[tahrirlash]

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

[tahrirlash]

qa-not

Aytilishi

[tahrirlash]

Etimologiyasi

[tahrirlash]

QANOT ' uchish aʼzosi'. Qush h a n o t i b i -l a n uchib, huyrugi bilan hoʻnar (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli qanat tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 411; Devon, I, 338; DS, 417); oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, ikkinchi boʻgʻindagi a unlisi â unlisiga al— mashgan: qanat > qänât.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

[tahrirlash]

Maʼnosi

[tahrirlash]

1 Qush va hasharotlarning uchish aʼzosi. ◆ Gʻozning qanoti. Qaldirgʻochning qa-noti. Kapalakning qanoti. Pashshaning qanoti. Hush qanoti bilan uchib, quyrugʻi bilan qoʻnar. Maqol . ◆ yat Margʻilon va Qoʻ’-qonga uchadigan maxsus kabutar keltirildi. Naycha qilingan qisqa xatlar ularning qanotlari tagiga mahkamlandi. P. Qodi-rov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Nozik rang-barang parvonalar, kapalaklar lampa atrofida aylanar, guldor qanotlarini shishaga urib tipirchilar, gilamga yengilgina qulab, ti-nar edilar. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Qanot qoqmoq (yoki silkimoq) 1) takror holda qanotlarini koʻtarib, yoniga urmoq. ◆ Tom orqasida xoʻroz qanot qoqib, qichqir-di. A. Qahhor, „Anor; 2) qanotlarini silki-tib uchmoq, qanotlarini silkigan holda parvoz qilmoq“ . ◆ Shiyponning atrofidagi gulzorda rang-barang kapalaklar, ignachilar qanot qoqar, asalarilar gʻoʻngʻillar, alla-qayerda gʻurrak gʻurillar edi. A. Qahhor, „Kartina“ . ◆ Undan nariroqda qora kalxat oʻz sanʼatini namoyish qilayotganday, qanot silkimay, bir tekis suzib yuribdi. N. Fo-zilov, „Diydor“ .

2 koʻchma Shaxs yoki narsaning "uchish"i, "parvoz"iga xizmat qiluvchi aʼzosining ramzi maʼnosini bildiradi. ot — ◆ yigit-ning qanoti. n ◆ Yangilikning qanoti bor. Ogʻizdan ogʻizga oʻtib, tez tarqaladi. Gazetadan . ◆ Hamza boʻlsa, xayol qanotida oʻt-mishni birma-bir kezib chiqdi. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Shundoq deb Ilhomning nozik va mayin Qanotlarin Hasad yulib tashladi. A. Oripov, „Yillar armoni“ . ◆ Umumxalq jon-kuyarligi oʻqituvchilarga qanot baxsh etyap-ti. Gazetadan .

Qanot bagʻishlamoq "Uchish", "parvoz"ga imkon yaratmoq, shunday imkon bilan taʼ-minlamoq; madad bermoq. ◆ ..yuragining alla-qayerida uchqunlanayotgan umid unga qanot bagʻishlar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Qanot yozmoq 1) qanot paydo qilmoq, qanot chiqarmoq, yuzaga kelmoq. ..qalbimda yangi bir orzu — Sherobodga otlanish orzusi kapot yozdi. Gazetadan; 2) tarqalmoq, yoyil-moq. ◆ Ilgʻor tajriba, ibratli tashabbus hamisha qoʻllab-quvvatlanadi, keng qanot yozadi. Gazetadan . Qanot yoymoq ayn. qanot yoz-moq 2. ◆ Choʻlda yangi hayot qanot yoymoqda. "Oʻzbekiston qoʻriqlari" . Qanot qoqmoq 1) shaylangan, intilgan holatda boʻlmoq. ◆ Siz-dan bilimdan topilib qolardi yuborishga. Oʻzingiz elburutdan qanot qoqib qoldingiz. H. Nazir, „Oʻtlar tutashganda; 2) uchmoq“ . U ◆ dunyoga desangiz ham, qanot qoqib borardim.. S. Karomatov, „Oltin qum“ . Qanotini qa-yirmoq (yoki sindirmoq) Ish-harakat, fao-liyat vositasi (imkoniyati)dan mahrum qil-moq, majruh holga keltirmoq. ◆ [Jamila:] Kush edim — qanotimni qayirdilar. Gul edim — bulbulimdan ayirdilar. Hamza, „Boy ila xizmatchi“ . Danotimni qayirib, Tuqqan eldan ayirib, Tashladilar zindonga, Boshladilar hijronga. Yo. Mirzo.

3 Samolyotning yerdan koʻtarilib, havoda muallaq turishi uchun xizmat qiladigan qanotsimon yoyiq qismi.

4 Avtomobil, velosiped kabi mashi-nalar gʻildiragi ustiga loydan himoya qi-lish uchun oʻrnatilgan moslama. ◆ \Yigit\ Oldingi qanoti sinib qolgan "Zif" velosipediki sekingina haydab kelyapti. Sh. Ota-murodov, „Koʻngil“ . ◆ Avtomobil qanoti.. alyu-miniydan ishlanadi. "Fan va turmush" .

5 Eshik, deraza va shu kabilarning tabaqasi. Yunusov derazaning qanopgarini ochib, ke-sakisiga qulochini yozgancha turib qoldi. N. Maqsudiy, Majlisdan soʻng. Uzoqdan Bo-tirning ustma-ust bergan signali eshi-tilgandan keyin katta darvozaning qa-nopʼshri keng ochildi. I. Rahim, Ixlos.

6 Yoyiq, choʻziq narsalarning biror to-moni, yoni, chekkasi. ◆ Binoning soʻl qanoti — eshik oldi baland ayvon. A. Qahhor, „Yangi yer“ . ◆ Koʻchalar qanotidagi ariqlarda zilol suvlar sharqirab oqib turibdi. J1. Erga-shev, „Gulbuloq“ .

7 Zina, koʻprik va shu kabilarning yoniga oʻr-natilgan toʻsiq; panjara. ◆ Mahkam zina-poyaga qarab chopdi va uning silliq yogʻoch qanotidan ushlab, uchinchi qavatga yugurib chiqdi. P. Qodirov, „Uch ildiz“ . ◆ Tohir koʻp-rikning qanotidan pastga egilib qarab, shu tirgaklardan birini moʻljalga oldi-yu, toʻxtadi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

8 harb. Yoyiq joylashgan qoʻshinlarning, frontning oʻng yoki soʻl tomoni, shu tomon qismi. ◆ Mirzo Yodgorning oʻng va soʻl qanotla-ri qattiq shikayet yeb, butunlay bebosh-betartib qochishga yuz tutgan edi. Oybek, „Navoiy“ . ◆ Bobur qoʻshini yov bilan yuzma-yuz toʻqnashishi uchun oʻng qanotini oldinroq chiqarib, daryoga orqa oʻgirdi-yu, janubga tomon burila boshladi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

9 koʻchma Suyanchiq, koʻmakchi. ◆ Yorim boʻlsa, qanotim, deyman. Sayyor . U [◆ Nizomjon] Ikromjonga oʻgʻil boʻldi. Uning qoʻsh qanoti boʻldi. S. Ahmad, „Ufq“ .

10 koʻchma Diqqat-eʼtiborda boʻlish ho-lati; himoya, homiylik, panoh. ◆ Ustozlar qanotida, ularning koʻmagi va yoʻl-yoʻriq-lari asosida ilgʻorlar tajribasini oʻrgan-dim. Gazetadan . ◆ Uning qanotida koʻpdan-koʻp yosh talantlar tarjimonlik, tahrir-chilik singari murakkab ishning sir-asrori-ni bilib oldilar. X. Yodgorov, „Hayot toʻl-qinlari“ .

Qanot osti (yoki tagi) ayn. qanot 10. Da-

noti ostida saqlamoq. n ◆ Bu xatarli asno-da men seni qanotim ostidan chiqarmagay-man. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ ..mana endi u sizning qanotingiz tagida jon saqlab yurgan ekan.. S. Mahkamov, „Shogird“ . ◆ Sidiqjon.. Sobirjon qoriga qarol boʻlib yurgan vaqtlarida Xadicha xola uni oʻz qanoti ostida hisoblar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Qanoti ostiga (yoki tagiga) olmoq 1) oʻz panohiga, himoyasiga yoki qaramogʻigʻa olmoq. ◆ Yetimlarni qanoti ostiga olibdi; 2) salb. yoniga, „atrofiga toʻp-lamoq“ . Dodirov ogʻzi katta erkaklarni kapot i ostiga olish yoʻli bilan oʻz mavqeini kuchaytirishga intilganini sezib turardi. Sh. Rashidov, Boʻrondan kuchli. Qanoti ostida boʻlmoq Kimsaning panohida, himoyasida yoki qaramogʻida boʻlmoq. [Maysara:] ◆ Endi, taqsirim, davlatni ham koʻrganman, ishqi-lib, sizning qanotingiz ostida boʻlsak boʻ-ladi-da. Hamza, „Maysaraning ishi“ .

Sinonimlari

[tahrirlash]

Antonimlari

[tahrirlash]

ҚАНОТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

[tahrirlash]

qanot

Tillar

[tahrirlash]

Ruscha ru

qanot
1 крыло; крылья; ◆ qush qanoti птичье крыло; ◆ samolyot qanoti крыло самолёта; ◆ temir qanot boʻlmoq оперяться; ◆ qanot yoymoq 1) распускать крылья; 2) перен. распространяться; ◆ qanot chiqarmoq окрыляться; ◆ qanot qoqmoq махать крыльями; хлопать крыльями; ◆ qanot ostiga olmoq 1) прикрывать крылом (о птице); 2) перен. брать под крылышко, брать под опеку, опекать, покровительствовать; ◆ qanoti tagida jon saqlab yurmoq спасаться под (чьим-л.) крылышком, прибегать к (чьему-л.) покровительству;
2 створка (двери);
3 край, фланг, крыло; ◆ Mirzo Yodgorning oʻng va soʻl qanotlari qattiq shikast yeb, ... qochishga yuz tutgan edi (Ойбек, «Навоий») Левый и правый фланги (войск) Мирзы Ядгара, получив сильный удар, бросились врассыпную; ◆ imoratning oʻng qanoti правое крыло здания;
4 перила; крыло; ◆ zinapoya qanoti перила лестницы;◆ avtomobil qanoti крыло автомобиля;
5 перен. крыло, группировка (политической организации);
6 перен. крыло, опора; ◆  

"https://uz.wiktionary.org/w/index.php?title=qanot&oldid=627076" dan olindi