qotmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qot-moq

Etimologiyasi

QOT- I 'qattiq holatga kel-'. Yoʻlchi q o t g a n qorni garch-gurch bosib .. keza boshladi (Oybek). Qa-dimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglattan bu feʼl asli qat— tarzida talaffuz qilingan (ДС, 432 : qat— I 1. 'stanovitsya tverdïm'); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: qat— I > qât— I.

QOT- II 'aralashtir-Q 'qor-\ Borib kirsam maydonga, Achchigʻim tarqatsam deb, Dushmanlarning honini Boʻz tuproqqa h o t s a m deb ("Ravshan"). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl qot— I (< qat— I) feʼliga shakldosh boʻlib, asli qat— tarzida talaffuz qilingan (ДС, 432 : qat- II 1. 'smeshivat'); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga al— mashgan : qat- II > qât— II. UTILda bu feʼl nohaq ra— vishda qot— feʼlining sakkizinchi maʼnosi sifatida berilgan (II, 605).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Nami, suvi qochib, qattiq holga kelmoq, qattiq boʻlmoq; zid. yumshamoq. ◆ Alebastr tez qotadi. Yelim qurib, qotib qolibdi. Qotgan non. Xamir toshdek qotib-di. n ◆ Ular oʻz qadamlarining tarashaday qotgan yer bilan urishib taraqlashidan boʻ-lak sharpa eshitmasdilar. P. Tursun, „Oʻqi-tuvchi“ . ◆ -Xizmat haqini allaqachon olganmiz, — dedi kurakchasidagi qotib qolgan loyni tozalarkan. N. Aminov, „Suvarak“ .

2 Qimirlash, harakatlanish xususiyati-ni yoʻqotmok (tana aʼzolari haqida). ◆ Garda-ni qotmoq. n ◆ Ertalabki gimnastika shal-payish va qotib qolganlikni yoʻqotadi, qon aylanishini tezlashtiradi.. Gazetadan . ◆ Kela-kelguncha mashinada oʻtiraverib, beli qotib ketgan Hojimurod u yoq-bu yoqqa yurib, chi-gilini yozmoqchi boʻldi. S. Ahmad, „Jimjit-lik“ .

3 koʻchma Qoʻrquv, hayrat va b. sabab bilan harakatini toʻxtatib, qimir etmagan holda boʻlmoq. ◆ U na yurishini, na yurmasini bilmay, joyida tek qotdi. M. Hazratqulov, „Jurʼat“ . ◆ Saratonda muallaq qotgan havo gʻubori shabnam bilan yana oʻz onasi — tuproq ogʻushi-ga ohista choʻkdi. "Saodat" . ◆ Oxund bilan qori boshlari yerga tekkudek boʻlib, taʼzimda qotgan edilar. S. Siyoyev, „Avaz“ .

4 koʻchma Harakatsiz, rivojlanishsiz holda boʻlmoq. ◆ Adabiyot qotib qolgan narsa emas. hi ◆ U eski, suniy yoʻldan yurgan, sheʼrda qotib qolgan, hozirgi hayot maʼnosini tu-shunmaydigan.. qalbaki shoirlarga qamchin sola boshladi. Oybek, „Hyp qidirib“ . ◆ Bu dom-la [Salimxon Obidiy] qotib qolgan odam., professor unvonini oʻsha vaqtda olib qol-di-yu, yigirma yildan buyon hech nima qilga-ni yoʻq. Mirmuhsin, „Umid“ .

5 Qattiqsovqotmoq, toʻngmoq, muzlamoq. ◆ Sovuqdan bolaning oyoq-qoʻli qotib ketibdi. m ◆ Qotib oʻlasanmi, haromi, isinmasang nima qshshdi? Oydin, „Hazil emish“ .

6 Pishiqmoq, chiniqmoq. ◆ Uning tani quyoshda qoraydi, muskullari qotdi.

7 koʻchma Toʻxtovsiz, qattiq kulmoq yoki yigʻlamoq. ◆ Uning gapiga rosa qotdik. Bola qotib-qotib yigʻlar edi. shsh Aleksey va Elmurod uning hikoyasini huzur qilib ting-lab, kula-kula qotdilar. P. Tursun, „Oʻqituv-chi“ . ◆ Bobom kulgidan qotib qoladi. Oybek, „Bolalik“ .

8 Qattiq uyquga ketmoq; dong qotmoq. ◆ ..bizning qism komandiri mehmondorchilik-dan sahar paytida kelib, qotib qolgan ekan. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ .

9 shv. Aralashtirmoq, qorishtirmoq, qor-moq. ◆ Borib kirsam maydonga, Achchigʻim tar-qatsam, deb. Dushmanlarning qonini Boʻz tuproqqa qotsam, deb. "Ravshan" .

10 Juda ozmoq, oriqlamoq. ◆ Bolam be-chorani tinch qoʻyasanmi, yoʻqmi? Yegan-ichgani tatimay, kundan-kunga turnadek qotib ketyapti oʻzi. O. Husanov, „Nay“ .

Beti qotmoq q. bet. ◆ Soʻkaversang, beti qotar, Uraversang, eti qotar. Maqol . Boshi (yoki miyasi) qotmoq q. bosh. Gap (yoki soʻz) qotmoq q. ran. Diydasi qotmoq q. diyda. Bu

xil alamzadalarni koʻraverib, diydasi qo-tib ketgan sobiq militsioner Sayramov: -Endi koʻp ham oʻylamang, Bashirjon uka, — dedi. N. Aminov, Qahqaha. Dong qotmoq q. dong II. Suyagi qotmoq (yoki qotgan) 1) suyagi pishiq (qattiq) holga kelmoq; oʻzini tuta oladigan boʻlmoq. ◆ Suyagi qotmagan bola; 2) shaxsning shu soʻz bogʻlanib kelgan soʻz anglatgan ish, „kasb va sh“ .k. bilan pishib yetishganligini, katta malakaga egaligini bildiradi. ◆ Suyagi paxtachilikda qotgan. n ◆ Tolib aka suyagi jurnalda qotgan tajribali xodim. F. Musajonov, „Himmat“ . ◆ Suyagi savdogarchilik-da qotgan boy, oltmishlardan oshganiga qa-ramay, yigitlarga oʻxshab ketadigan qiyofa-si bor edi. "Yoshlik" . Teri qotmoq Terlash-dan toʻxtamoq va mavjud terlari qurimoq. ◆ Zulfiqor badanidagi terlar qotishi bilan yana toʻnkani yumalata boshladi.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Uning peshonasidagi reza-reza terlar hali qotganicha yoʻq. Gazetadan . Tili qotgan Tili gapga kelmaydigan, aylan-maydigan boʻlib qolgan. ◆ "Odamning yoshioʻtib, tili qotib qolgandan keyin oʻqiy olmaydi", degan gapga ishonib yurar edik.. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Tun qotmoqTun boʻyi uxlamaslik, uxlamay tong ottirmoq. ◆ Gapi ado boʻlmaydi-gan baloga yoʻliqdik, oʻzimiz tun qotib, yoʻl yurib kelibedik. "Alpomish" . Ensasi qotmoq q. ensa. Harom qotmoq ayn. harom oʻlmoq q. harom.

Antonimlari

ҚОТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qotmoq
1 затвердевать, отвердевать; застывать; засыхать; qotgan non чёрствый хлеб; suyagi qotgan 1) окрепший (о ребёнке); 2) перен. опытный, съевший зубы (на чем-л.); uning mehnatda (или mehnat bilan) suyagi qotgan он вырос в труде;
2 застывать, застыть без движения; остолбенеть; ◆ toshday qotmoq окаменеть; Salimboyvachna buqchayganicha qimir etmay qotdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Салимбайбача как согнулся, так и застыл без движения; qotib qolmoq 1) затвердеть, застыть; 2) остолбенеть, оцепенеть, одеревенеть; застыть без движения;
3 устать, онеметь; tikka turib qolib, oyoqlarim qotib ketdi от долгого стояния ноги онемели;
4 застывать (на морозе); ◆ sovuqqa qotmoq замерзать, зябнуть;
5 покатываться со смеху; надрываться от плача; uning gapiga rosa qotdik мы до упаду смеялись его словам; qotib-qotib kulmoq смеяться до упаду, покатываться со смеху; qotib-qotib yigʻlamoq надрываясь плакать (о ребёнке);
6 исхудать, иссыхать, отощать, становиться совсем тощим;
7 застывать, остановиться в развитии; * boshi qotdi он растерялся; он не знает что делать; tili qotdi он слова вымолвить не может; он еле языком ворочает; ◆ tong qotmoq очень удивиться, быть в изумлении; ◆ soʻz qotmoq обратиться (к кому-л.); вмешаться, вступить в разговор; закинуть словечко; (dong) qotib uxlamoq крепко спать.