qovushmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qo-vush-moq

Etimologiyasi

QOVUSH— ' bir—biriga yopish-, qoʻshilish-'. Qoʻsha qarimoqqa muqr bosadi Qayotda ikki lab q o v u sh — g a n bir zum (Gʻafur Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli qap— fyuʼlining ' mahkam ushla-', 'quchoqla-' maʼnosidan (ДС, 420) bir-galik maʼnosini ifodalovchi — (ï)sh qoʻshimchasi ■ bilan hosil qilingan; qadimgi turkiy tildayoq p undoshi b undoshiga almashgan (ДС, 399: qabïsh— ' obʼyedinyatsya, soyedinyatsya, sxoditsya'), biroz keyin b undoshi v un — doshiga almashgan (ДС, 437: qavïsh—), yana keyinroq ik — kinchi boʻgʻindagi ï unlisi u unlisiga almashib, qavush— shakli yuzaga kelgan (ДС, 338; Devon, II, 113). Mahmud Koshgʻariy bu soʻz tarkibida yumshoq w undoshi qatna-shuvini va bu undoshni v undoshiga almapggirish mum — kinligini alohida taʼkidlaydi (Devon, II, 113). Oʻzbek tilida bu soʻzning birinchi boʻgʻinidagi a unlisi â un-lisiga almashgan: qap— + ïsh = qapïsh— > qabïsh— > qavïsh— > qavush- > qâvush-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Bir-biriga yopishib, birikib, ulanib, bir butunlikni tashkil qilmoq; qoʻshilmoq, tutashmoq, yopishmoq. ◆ Chuvalangan boʻyra ustida paxtasi arang qovushib turgan koʻrpacha. R. Azizxoʻjayev, „Toʻl-gʻoq "emagan" juvon, baxtiyor kampir“ . ◆ Kusha qarimoqqa muhr boʻladi Hayotda ikki lab qovushgan bir zum. Gʻ. Gʻulom .

2 Qoʻshilmoq, juftlashmoq. ◆ Boyagidan birmuncha kuchaya tushgan shamol gulni gulga qovushtirib, gʻoʻyo bu ikki yoshga: Siz ham mana shu gullar kabi qovushing, degandek koʻrinar edi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

3 Ittifoq, hamjihat boʻlmoq; bir-biriga monand ish tutmoq. ◆ Ular bosh-boshiga qovushmaydi n ◆ Qovushmagandan keyin, al-batta, qoʻlimizdan hech ish kelmaydi-da. A. Qahhor, „Sarob“ .

4 Bir-biriga monand, muvofiq kelmoq, mos tushmoq, uygʻunlashmoq, yopishmoq. ◆ Suhbat qovushmasdi. a U ◆ [Saodat] qogʻoz olib, plenumda gapiradigan soʻzlarini yozmoqqa kirishdi. Ammo soʻz soʻzga, gap gapga qovushmadi. I. Rahim, „Ixlos“ .

5 Biror doirada, muhitda yoki holatda oʻzini erkin his etmoq, erkin tutmoq. ◆ Tanchada qovushib oʻtirolmaydi yat Bugun sizning oldingizda, xuddi begonaday, qo-vushmay turganimga xafaman, Fotima! P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Bolalar yana intizor boʻ-lishib kutishdi, qovushmay, kechagiday jim-gina oʻtirib ovqatlanishdi. S. Abduqahhor, „Koʻzlar“ .

21-Oʻzbek tilining izohli lugʻati

6 Biror ishni bajarishda toʻgʻri va chaq-qon harakat qilmoq. ◆ Ishlab yurgan odam har qanday ishga darrov qovushadi. U hech ishga qovushmaydi.

Qoʻli qovushmaydi Oʻrganmaganlikdan yoki sovukdan, karaxtlikdan qoʻli ishga yaxshi kelmaydi, qoʻli kelishmaydi.

Antonimlari

ҚОВУШМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qovushmoq
1 соединяться, соединиться вместе, образовав какую-либо общность, союз; прийти к единению; сходиться (на чем-л.); ular bosh-boshiga qovushmaydi у них нет организованности, у них полная неразбериха;
2 совмещаться (с чем-л.); qovushmagan gap несвязные слова; uning tili aylanmay, gapi gapiga qovushmasdi язык у него не ворочался, и речи были несвязны;
3 приспособляться; быть приспособленным (к чему-л.- о человеке); * qoʻlim qovushmayapti у меня руки не двигаются, одеревенели (напр. от холода).