tikmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tik-moq

Etimologiyasi

TIK— ' igna bilan choklab biriktir—'. Daqlizda Hasanali uzilgan ot asboblarini ulab t i k a r e d i (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday talaffuz qilingan bu feʼl ' bir narsani boshqa narsaga kirit-', 'qada-' maʼnosini anglatgan tik- feʼlidan (ДС, 558: tik- III) maʼno taraqqiyoti (maʼnoda torayish, xoslanish) natijasida ajralib chiq-qan: tik- I (ЭСТЯ, III, 226: 'umuman kirit^', 'tiq—') —> tik— II (ЭСТЯ, III, 228: ’igna tiqib, ip bilan birlapggir-').
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Igna-ip bilan choklab ula-moq, biriktirmoq; shu yoʻl bilan biror narsa tayyorlamoq. ◆ Yarani tikmoq. Qopning ogʻzini tikmoq: Qalpoq tikmoq. Etik tik-moq. n ◆ Dahlizda Hasanali uzilgan ot as-boblarini ulab tikar edi. A. Qodiriy, „Utgan kunlar“ . ◆ Dshlbar ham sizga atab bir chi-royli roʻmolcha tikdi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ Fotima opa har xil qiyqindi-lardan olib, qoʻgʻirchoqqa koʻylakcha tikib berdi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ .

2 Oʻrnatmoq, qadamoq; qurmoq. ◆ Bayroq tikmoq. sht Ularda imorat-bino yoʻq edi, hammasi oʻtov tikib oʻtirishar edi. "Boʻ-takoʻz" . ◆ ..maysalar ustiga chodir tika bosh-lashdi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

3 Ekmoq, qadamoq. ◆ Yerga urugʻ tikmoq. Chigirtkalar ekin yer, ekmay-tikmay, tekin yer. Maqol . n ◆ Kun isishi bilan.. ariqlar qurigan. Moʻl hosshi undirmoq niyatida ekin tikkan dehqon bor suvni, oltin tortganday, misqollab sarflaydi. J. Abdullaxonov, „Toʻfon“ .

4 Bolalar oʻyinida: ganakni maʼlum tar-tibda terib qoʻymoq, joylamoq. ◆ Ikkitadan yongʻoq tikmoq.

5 Qimorda: oʻyinga pul yoki boshqa narsa qoʻymoq. ◆ Otasi oʻlib, katta merosga ega boʻlgan boyvachchalarning koʻpi.. pul tikib, xoʻroz urishtirib rohatlanar edi. M. Muhammad-jonov, „Turmush urinishla/sh“ . ◆ Boy beradi-yu, oʻzi yutmaguncha oʻyinni toʻxtatmaydi, hech narsasi qolmaganda, butun aʼzolarini bit-ta-bitta tikaveradi, qoʻli, burni.. boring-ki, zanjirlab tashlang, bari bir oʻynaydi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

6 Turli oʻyin va musobaqalarda: gʻolib-lar uchun, yutuq sifatida biror narsa ata-moq, oʻrtaga qoʻymoq. Men hammalaringning guvohliklaringda musobaqaga bir qoʻy ti-kaman. N. Safarov, Don.

7 koʻchma Baʼzi soʻzlar bilan birikib, shu soʻz ifodalagan narsani (biror shaxs yoki narsa uchun) baxshida etish maʼnosini bildiradi. ◆ Hamrohlarim oʻz jonini tikib boʻl-sa-da, gʻalabani taʼmin etdilar. N. Safarov, „Olovli izlar“ . ◆ Men butun dunyomni Rah-monqulga tikkanman.. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Shunday yaxshi kunlar kelishi uchun kurashgan, choʻlni boʻston qilishga hayotini tikkan odam-larni eʼzozlaymiz. "Oʻzbekiston qoʻriqlari" .

Antonimlari

ТИКМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tikmoq
1 втыкать;
2 сажать, сеять; Tomoshabinlar ichidan bugʻdoy tikadiganlar topildi (А. Ќаћћор, «Сароб») Среди зрителей нашлись люди, сеющие пшеницу;
3 шить; тачать; зашивать; ◆ qoʻylak tikmoq шить платье; ◆ etik tikmoq шить (тачать) сапоги; ◆ qopning ogʻzini tikmoq зашить мешок;
4 воздвигать; строить; разбивать (шатры, палатки); Husayn Boyqaro butun lashkari bilan Janushon va Isparayi degan mavzular oʻrtasida chodir tikkan edi (Ойбек, «Навоий») Хусейн Байкара вместе со всем войском разбил свой лагерь между местностями Джанушан и Испарайи; yangi yerlarga birinchi kelganlar kapa tikib oʻtirishgan edi те, кто первыми пришли на новые земли, жили в шалашах;
5 устанавливать, водружать; ◆ choʻqqiga bayroq tikmoq водружать знамя на вершине;
6 ставить на кон; ◆ yongʻoq tikmoq ставить на кон орехи; boshini (или jonini) ◆ tikmoq ручаться головой, ставить на карту свою голову; быть готовым отдать свою жизнь; boshimni tikdim отвечаю своей головой; Mayli, oriyat yoʻlida bir jon boʻlsa, tikdim ogʻaynilar (Н. Сафаров, «Уйѓониш») Ладно, братцы, одна жизнь у меня, и ту отдам ради чести; ◆ 

• koʻz tikmoq уставиться, вперить взор; обращать взоры.