Kontent qismiga oʻtish

ust

Vikilug‘atdan olingan

Oʻzbekcha (uz)

[tahrirlash]

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

[tahrirlash]

ust

Aytilishi

[tahrirlash]

Etimologiyasi

[tahrirlash]

UST ’tepa, sirt, yuza1. Koʻrpachalar sandih u s -t i g a taxlandi. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’yuza, tepa, sirt’ maʼnosini anglatgan üs otidan ’oʻrin’ maʼno-sini ifodalovchi -t qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 635); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: üs + t = üst > ust.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

[tahrirlash]

Maʼnosi

[tahrirlash]

1 Narsalarning yuqori tomoni; tepa; zid. past. ◆ Usti ochiq aravaga yuklar or-tildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Yassi qora stollarning yon-veri odamga, usti esa uyum-uyum kitobga toʻla. P. Qodirov, „Uch ildiz“ . ◆ Erining yordamida xontaxta ustini shirin-liklardan boʻshatdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Doʻkonxona burchagida usti yeyilgan, tekis kosib toʻnkasi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Ichga qarama-qarshi tomon; sirt. ◆ Pal-toning usti. Idishning usti. yaya ◆ [Gulsum-bibi] Usti koʻk sirli katta chelakni olib, sigir soqqani ogʻilxona tomon ketdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Sidiqjon etikni chi-roqqa solib, ustini, ichini koʻrdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Saodatxon ustiga hech narsa yozilmagan, yelimlangan konvertni port-feliga solib qoʻydi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

3 koʻchma Kiyim, kiyimlar majmui; ust-bosh. ◆ Usti yupun, qorni och, ozgʻin bola uning oʻzi emasdek tuyuldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Shu ham bahonami? Usting but, qorning toʻq. Qordan qoʻrqasanmi?!E. Raimov, „Ajab qish-loq“ .

4 koʻchma Zimma, masʼuliyat. ◆ Hokim tek-shirib, hech bir natija chiqara olmagandan keyin, aybni karvonsaroy qorovuli ustiga qoʻyadi. Sh. Zunnun, „Hiylakor oʻgʻri“ . ◆ Bu yoʻlda qancha zarba boʻlsa, ustimga olishga hozirman. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

5 3-sh. egalik va j.k., oʻ.-p.k., ch.k. affiks-lari bilan (ustiga, ustida, ustidan) koʻ-makchi vazifasida makon, payt, obʼyekt kabi munosabatlarni ifodalaydi. ◆ Meʼmor ara-vadan tushib, bir muddat boʻlsa ham maysa ustiga yonboshladi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Qoʻrgʻonbegi ot ustida qoʻrgʻonning u boshidan bu boshiga chopardi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Choy ustida eri ruhiyasini kuzatadi, uning nechundir kayfi buzuq.. Mirmuhsin, „Topilgan husn“ . ◆ Pastda qamishzor botqoqlik va uning ustidan oʻtgan uzun yogʻoch koʻprik bor edi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Domla ikki shisha pivoning ustidan yuz gramm aroqni bitta otib, oʻrnidan turdi. A. Qahhor, „Toʻyda aza“ .

Usti yaltiroq — ichi qaltiroq Koʻrinish-dan yaxshi, mazmun-mohiyati yaroqsiz, noma qbul.

Sinonimlari

[tahrirlash]

Antonimlari

[tahrirlash]

УСТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

[tahrirlash]

ust
1 верх, верхняя часть, верхняя сторона; поверхность; // верхний; ◆ yashikning usti верх ящика; ◆ suvning usti поверхность воды; ◆ ostini ustiga keltirmoq перен. перевернуть (что-л.) вверх дном, произвести полный беспорядок; взбудоражить; ◆ ust-bosh одежда, комплект одежды, обмундирование;◆ ust-ustiga или ◆  ustma-ust 1) в навалку, навалом; ◆ yukni ust-ustiga qalashtirib tashimoq перевозить груз навалом; 2) один за другим, подряд; ◆ yigit ust-ustiga uch piyola sovuq suv ichdi парень выпил одну за другой три чашки холодной воды; ◆ usti yaltiroq, ichi qaltiroq погов. (букв. снаружи блестяще, а внутри дрожаще) на брюхе шёлк, а в брюхе-то щелк;
2 в роли служебного имени: ◆ ustiga 1) на, поверх, к; ◆ stol ustiga kitob qoʻymoq положить книгу на стол; ◆ ovqat ustiga yetib kelmoq подоспеть к обеду; ◆ oʻz ustiga olmoq взять на себя (обязательство, ответственность и т. п.); ◆ aybni birovning ust-iga qoʻymoq сваливать вину на другого; 2) кроме, помимо, сверх (чего-л.); при этом; вдобавок к этому; ◆ xotin ustiga xotin olmoq ист. жениться на второй жене при наличии первой или на третьей при наличии двух и т. д. (при многоженстве); ◆ ustiga-ustak вдобавок к этому, в довершение всего; ◆ koʻzim ogʻrigan, ustiga-ustak tishim ham ogʻrib qoldi мало того, что у меня глаза болят, вдобавок к этому и зубы заболели; ◆ ustida на, над, по, сверху, поверх; ◆ stol ustida на столе; ◆ yoʻl ustida на дороге, по дороге; ◆ ovqat ustida во время еды; во время приёма пищи; ◆ gap nima ustida borayotir? о чём идёт речь?; ◆ ularning suhbatlari yangi tema ustida edi они беседовали по поводу новой темы; ◆ ertadan kechgacha oyoq ustida yurdim с утра до вечера я был на ногах; ◆ ustidan поверх, сверху, над; снаружи; сверх (чего-л.); ◆ kuylak ustidan palto kiymoq надеть пальто поверх платья; ◆ dushman ustidan gʻalaba qozonmoq одержать победу над врагом; ◆ samolyot togʻlar ustidan uchib oʻtdi самолёт пролетел над горами; ◆ eshikni ustidan qulflamoq запереть дверь снаружи; ◆ ovqat ustidan chiqmoq попасть к обеду (ужину, завтраку); ◆ birov ustidan shikoyat (или arz) qilmoq жаловаться (на кого-л.); ◆ 

  • uning usti butun он одет, он обеспечен одеждой; ◆ usti yupun он одет плохо; он в негреющей, тонкой одежде; ◆ bosh ustiga с удовольствием, с готовностью; ◆ qiziq ustida вовремя, в своё время, пока не поздно; не откладывая в долгий ящик; ◆ qiziq ustida shu ishni ham qilib qoʻyaylik пока есть охота, доделаем и эту работу; ◆ koʻz ustida tutmoq беречь, лелеять, заботиться (о ком-чём-л.); ◆ pichogʻi moy ustida он как сыр в масле катается; ◆ oʻlganning ustiga tepgan (или koʻmgan) от одной беды избавились, а тут уж такая же; напасть повторяется опять.