yemoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ye-moq

Etimologiyasi

YE- ’isteʼmol qil-’, 'ovqatlan-’. Daraxtning moʻrtini qurt ye y d i (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl avval yi- (ПДП, 387), keyinroq ye- (Devon, III, 74; DS, 252) shakllariga ega boʻlib, oʻzbek tilida xudhi shu shakllari saqlangan, lekin adabiy til uchun ye- shakli tanlangan, jonli soʻzlashuvda esa koʻpincha yi- shakli ishlatiladi. Bu feʼlning dastlabgi shakli yey- (< yiy-) boʻlib (ЭСТЯ, I, 334), keyinchalik soʻz oxiridagi y undoshi talaffuz qilinmay qoʻygan (Bu undosh ayrim soʻzlar tarkibida koʻrinadi: yeyishli, yeyimli soʻzlari izohiga qarang).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Taom isteʼmol qilmoq, ovqat-lanmoq, tanovul qilmoq. ◆ Qovun yesang — sahar ye, sahar yemasang — zahar ye. Maqol . ■■ ◆ Birov ichiboʻlgan deydi, birov yomonroq ovqat yegan ekan deydi. "Guldasta" . U Bektemir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ okopda qattiq nonni kusurlatib chaynab, konserva bilan qoʻshib, maza qilib yedi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

2 Tirikchilik yoki maishat uchun ish-latmoq, sarf qilmoq. ◆ Yotib yeganga togʻ ham chidamaydi. Maqol . ■■ U [◆ mirzo\ bir kunlik daromadinioʻn kun yer edi. A. Qahhor, „Mirzo“ . ◆ "Hosilini yeganda eslasalar, bas", degan orzu-oʻyi qurshamish uni. "Guldasta" .

3 Oʻziniki qilmoq, oʻzlashtirib olmoq. ◆ Uyezd hokimi "akangni mingboshi qilaman" deb, uch ming yigirma yetti soʻm pulini yeb, saylovda degrezlik Isomiddin degan jallob-ni saylagan ekan. A. Qahhor, „Yillar“ . ◆ Akam birovning tomini teshib qamalgan emas yo birovning haqini yegan emas. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 koʻchma Ishdan, safdan chiqarmoq; shi-kastlantirmoq, mayib qilmoq; oʻldirmoq. ◆ "Otni yeding", dedim ichimda. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ -Shunday, doʻstim. Endiuning oʻzini yoʻq qshshasak, seni ham, meni ham yey-di.. — dedi Davlatyor. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Kambagʻalchilik odamning yorugʻ dunyodan boʻlgan umidini kemirib, zangday yeb tashlar ekan. A. Qaqhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

5 Baʼzi soʻz-otlar bilan qoʻllanib, shaxs-ga shu soʻz bildirgan narsaning (zarbning) tegishi maʼnosini bildiradi. Mac., ◆ kaltak yemoq, musht yemoq, qamchi yemoq, tepki yemoq, shapaloq yemoq, tarsaki yemoq va b .

Adabini (yoki taʼzirini) yemoq q. taʼzir. ◆ ..vaqtincha qozongan muvaffaqiyatlari bilan taltayib ketgan fashistlar adablarini yemoqdalar. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Boʻldi, yaxshilar, shuncha taʼzirini yedi, endi tavba qilgandir. A. Muqiddin, „Riyokor“ . Barham yemok ayn. barham topmoq q. barham. ◆ Dunyoda nohaqlik qancha kamaysa, tuhmat barham yesa, shuncha yaxshi. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ . Boshini yemoq q. bosh. ◆ Bu feʼling boʻlsa, yo murodingga yetasan, yo boshingni yeysan. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Gap yemokq. ran II. ◆ Qiilning uzun kunlarida ulfatlar bu yerda gap yeyishadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Dakki (yoki dashnom) yemoq q. dashnom. ◆ Kichkina bir qizchadan dakki yegan haligi ayol Ergashoyni talab berdi. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ . Dam yemok q. dam. Zaxa yegan ayn. zaxalangan q. zaxalanmoq. Ilonning yogʻini yegan ayn. ilonning yogʻini yalagan q. yogʻ. ◆ ..shum ukasi, ilonning yogʻini yegan moʻltoni onasi borligini yashirgandir.. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Ichini (yoki ich-etini) yemoq Ruhan azoblanmoq, bezovta-lanmoq. U ◆ shu ogʻir fikrlar bilan ichini yeb turganda, ichkaridan paranjili xotin chi-qib, erkaklardan olisroqda toʻxtadi. M. Is-moiliy, „Fargʻona t“ .o. ◆ Sodda qishloq bolasi diliga tugilgan gaplarni aytolmay, koʻp vaqt ich-etini yeb, sarosimada yurdi. S. Ahmad, „Ufq“ . Lat (yoki shikayet) yemoq q. lat. ◆ Boʻronda lat yegan tomlar, taxta devorlar remont qilindi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Havo jangida shikayet yegan nemis samolyoti.. yigirma-oʻttiz metr nariga kelib qoʻndi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . Oftob yemoq Oftob taʼsiri oʻtmoq, tegmoq. ◆ Uzun shim kiygan bu yosh yigitning siniqqan rangiga koʻzi tushishi hamon, oftob yemagan studentlardan boʻlsa kerak, deb oʻyladi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . Pand yemok q. pand. Pishirib ye (pishirib yesin, pishirib yeydimi) "Oʻzingga buyursin", "oʻzingdan boshqaga kerakmas" maʼnosini bildiradi. ◆ Gulnor oʻlgur, seni birov pishirib yeydimi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Pushaymon yemok (yoki boʻlmok) Biror ish, xatti-harakati uchun afsuslanmoq, afsus chekmoq. ◆ Hoy Sodiq, koʻzingni och!.. Keyin pushaymon yeysan! S. Abduqahhor, „Koʻzlar“ . Sovuk yemok Sovqotmoq. .. ◆ ot pishqirigʻidan choʻchib tushdi-yu, shundagina oʻzining sovuq yeya boshlaganini sezdi. N. Fozilov, „Diydor“ . Taraddudini yemok (yoki koʻrmok) Harakatini qilmoq. ◆ Urush taraddudin hammangiz yenglar. "Yusuf va Ahmad" . Firib yemok Q- firib. Esini (yoki aqlini, miyasini) yemok K- mnya. ◆ Hoy Yoʻlchi, esingni yedingmi? Uyat! Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qulok-miya(si)ni yemok Gapiraverib joniga tegmoq. ◆ Bas qil, quloq-miyamni yeding!shsh Ey, qoʻying, afandim, shu gap bilan oʻn yildan beri quloq-miyamni yeysiz. A. Muxtor, „Opa-sin-gillar“ . Gʻamini (yoki kaygʻusini) yemoq Tash-vishini qilmoq, oʻylamoq. ◆ Taxtda oʻtirgan Nekolay sani, mani qaygʻumizni yeydimi?.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Siz, oʻgʻlim, gazet -pazetingizni koʻrib, kechqurunning gʻami-ni yeng. A. Qahhor, „Asror bobo“ . Gʻam yemok q. gʻam. Yeb yuborgudek (yoki koʻygudek) Oʻta gʻazab, jahl bilan. ◆ Sanobar koʻzlarini katta ochib, Eshon oyiga yeb yuborguday qaradi. K. Yashin, „Hamza“ . U ◆ Sheraliga yeb qoʻygudek tikilib qoldi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . Yegani oldida, yemagani ketida Roʻzgʻori yaxshi taʼminlangan,

</a>11_Ois.

qamma narsa taxt, kamchiligi yoʻq. ◆ Nusra-tullaning yoʻli boshqa, uning tappa-tayyor ota mulki bor, yegani oldida, yemagani ketida. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . Yemagan somsaga pul toʻlamoq Bekordan-bekor chiqimdor boʻlmoq, haq toʻlamoq; qilmagan ishiga javobgar boʻlmoq. ◆ Yemagan somsaga pul toʻlash, deb shuni aytadi.. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Antonimlari

ЕМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

yemoq yemoq

[1] ...

• Inglizcha: to eat
• Turkcha: yemek

Ruscha _ru

yemoq
1 есть, кушать; ◆ ovqat yemoq есть, принимать пищу; ovqat yeysanmi? хочешь есть?; yeb (или esa) boʻladigan съедобный; yeb (или esa) boʻlmaydigan несъедобный; yegan-ichgani ichiga tushmaydi (букв. то, что он ест и пьет, не попадает ему в желудок) ему кусок в горло не идёт (не лезет);
2 извести; тратить (расходовать) на еду, в своё удовольствие; ◆ pul yemoq тратить деньги; U [Mirzo] bir kunlik daromadini uch kun yer edi (А. Ќаћћор, «Мирзо») Однодневный доход он [Мирзо] тратил три дня; yeb qoʻymoq 1) съесть (всё); 2) растратить (всё); ◆ yotib yemoq проживать нажитое, жить на имеющиеся средства; yomon oʻrtoq ham oshingni yer, ham boshingni yer посл. плохой товарищ съест и твой плов, и тебя самого (букв. твою голову); yotibeganga turum togʻ chidamas посл. если жить не работая, и горы запасов не хватит; ishlamay yegan, ogʻrimay oʻlar посл. кто живёт не работая, тот умрёт не болея (т. е. не своей смертью);
3 присваивать, прикарманивать; ◆ birovning haqini yemoq присвоить чужое; qarz olib yeb ketdi он взял взаймы и не вернул;
4 поедать, изъесть; извести; погубить; kuya yegan kostyum костюм изъеденный молью; "Otni yeding" dedim ichimda (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») «Погубил ты коня» подумал я про себя;
5 в сочетании с некоторыми существительными: получать, красть, взять, отнимать; ◆ pora yemoq брать взятки; ◆ oʻq yemoq получить пулевое ранения; u uch joyidan oʻq yegan он имеет три пулевых ранений; ◆ dori yemoq принимать опиум; ◆ sovuq yemoq мёрзнуть; * esini (или miyasili) ◆ yemoqi поглупеть, свихнуться; ◆ gʻam yemoq 1) заботиться (о ком-чем-л.); 2) беспокоится; горевать; yegani oldida, yemagani ketida он живёт в достатке, он ни в чём не нуждается; ◆ nonni yogʻ bilan yemoq (букв. есть хлеб с маслом) как сыр в масле кататься; olma boshini yeb qilibdi уродилось очень много яблок.