yotmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yot-moq

Etimologiyasi

YOT- yor bagʻirlab choʻzil-’, 'uzala tush-’. Hasanali sekingina daricha ostiga yo t i b , hujra ichiga huloh soldi (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl yat- tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 386; Devon, II, 362; DS, 247); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: yat- > yât-. Bu feʼlni yay- feʼliga qiyoslab, ular oxiridagi -t , -y qismlari qoʻshimchaga teng degan fikr aytiladi (ЭСТЯ, IV, 157), lekin ularning va ular qoʻshilgan asosning maʼnosi aniq taʼriflanmaydi (ya- qismi ’yoʻnal-’ maʼnosini anglattan boʻlib, -t qismi 'yuqoridan pastta’, —y qismi ’yonga’ ioʻnalishni ifodalagan boʻlsa kerak).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Tanani yerga (karavot, toʻshak va shu kabilarga) berib choʻzilmoq, uzala tushmoq. ◆ Yerga yotmoq. Oʻt ustiga yotmoq. tsh Yoʻlchi quruq namatga yotib, ustiga koʻrpacha yopdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Hasanali sekin-gina daricha ostiga yotib, hujra ichiga quloq soldi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Ukelganda, Qurbon ota oʻrnida yonboshlab yotar, Maxsum uxlab qolgan edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Kimdir chalqancha yotib ingrardi, yordam soʻrardi. A. Ubaydullayev, „Qonli izdan“ .

2 Joyni band qilmoq, joylashmoq. ◆ Ki-tob stol ustida yotibdi. n ◆ Tanchaning us-muda boyning sadaf tasbehi, koʻzoynagi yotar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Sakdanmoq; turmoq. ◆ Koʻylak sandiqda yotibdi. n ◆ Yenglarining taxidan bu koʻy-lakning naftalin hidini singdirib, alla-qayerda uzoq vaqt yotgani bilinib turardi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

4 Tunamoq, uxlamoq. ◆ Bola beshikda yota-di. m ◆ Yuring, opajon, bugun biznikida yoting [dedi Roʻzimat]. A. Qahhor . Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Hali yotmoqqa vaqt erta edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

5 Kasal boʻlmoq, tobi qochmoq. ◆ Bemor uzoq yotdi. n ◆ Eshitdingizmi, ulugʻ afandimning tobi qochib qolibdi. Boyoqish qattiq yotgan emish. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Volidamiz bedom-da-rak ketgan ikki oʻgʻlining dard-firoqida ku-yib, yotib qolibdilar. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

6 Hibsda boʻlmoq, qamalmoq. ◆ Yotib chiq-moq. yaya Qani u [Yoʻlchi], ◆ sevikli aka, qayer-da, qaysi zindonda yotadi!\ Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Mirza Muhiddin tomonidan ehtiyot chorasi koʻrilganicha, bir yildan or-tiqroq soʻroqsiz yotdi. A. Qahhor, „Sarob“ .

7 s. t. Toʻxtamoq, toʻxtab qolmoq, yopil-moq. ◆ Soat yotdi. Tramvay-trolleybuslar yotgan. m ◆ Samovar yotgan, bir chol choynak-piyo-la artar, hovuz boʻyidagi supada kimdir xur-rak otib uxlar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

8 Ravish va ravishdoshlar bilan biri-kib, ish-harakat yoki holatning doimiy, da-vomiy ekanligini bildiradi, maye., ◆ bekor yotmoq, osilib yotmoq, ishlab yotmoq, qarovsiz yotmoq. n ◆ Uch xonali uy boʻm-boʻsh, huvillab yotar-di. A. Ubaydullayev, „Qonli izdan“ . ◆ Bu eʼlonlar oldida turli kasbdagi odamlar uymalanib yotadi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

Yotib yemoq Biror joyda ishlamay, pul topmay, oʻz jamgʻarmasini xarjlab yashamoq. ◆ Yotib yeyishga togʻham chidamaydi. Maqol . Yotib qolmoq 1) uxlamoq. ◆ Karim akasinikida yotib qoldi; 2) toʻxtamoq . ◆ Odatda erta bilan va kechqurun bozori bir oz qiziydi-yu, tush pay-tida savdo-sotiq yotib qoladi. M. Osim, „Ibn Sino qissasi; 3) davolanmoq“ . ◆ Mehri kasalxonada uzoq yotib qoldi. A. Qahhor, „Bosh-siz odam“ . Yotib qolguncha, otib qol! Oxirgi kuchingni ham ishga sol, fursatni qoʻldan bermay, harakatingni qil, maʼnosida ishlatiladigan ibora. ◆ Bezori oʻz manfaati yoʻlida hamma narsadan kechadigan yigit boʻlgani uchun, yotib qolguncha, otib qol, qabi-lida ish koʻrmoqchi boʻldi. I. Qalandarov, „Shoxidamas, bargida“ . Tiqilib yotibdi Toʻlib-toshib ketgan, juda koʻp. ◆ Vaholonki, respub-likamizdagi barcha savdo bazalarida etik tiqilib yotibdi. Gazetadan .

Antonimlari

ЁТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yotmoq
1 лежать; ложиться; ◆ divanda yotmoq лежать на диване; ◆ soyada yotmoq лежать в тени; ◆ isitmalab yotmoq лежать с температурой (о больном); yotib kitob oʻqimoq читать книгу лёжа; yotib olmoq 1) разлечься, развалиться; 2) слечь (в результате серьезной болезни); yotib turmoq стать на ноги, оправиться (после болезни); переболеть; otam (kasal boʻlib) yotib qoldi мой отец слёг (вследствие болезни); pomidor tuplari yotib qolibdi кусты помидоров полегли;
2 лечь спать; ◆ vaqtli yotmoq лечь спать рано; qoʻshnilar yotib qolishibdi соседи, оказывается, уже легли спать; mehmonlar biznikida yotib qolishdi гости переночевали у нас; el yotar payt время когда люди ложатся спать;
3 лежать, находиться где-л.; kitob stol ustida yotibdi книга лежит на столе; pul omonat kassada yotibdi деньги лежат (находятся) в сберегательной кассе;
4 перен. останавливаться, переставать действовать, переставать функционировать; ish yotib qoldi 1) работа остановилась; 2) дело стало; soat yotib qoldi часы стали;
5 быть, находиться в заключении, сидеть; yotib chiqmoq отсидеть (в тюрьме), отбыть наказание;
6 с деепр. на -(i) b другого глагола выступает в роли вспомогательного глагола и выражает длительность, обычность, постоянность действия; mevalar pishib yotibdi фрукты уже поспели; oʻgʻlim Moskvada oʻqib yotibdi мой сын учится в Москве; ◆ qurshab yotmoq окружать; держать в окружении; ish boshdan oshib yotibdi хлопот по горло, выше головы; ish qalashib yotibdi работы непочатый край; yotar-turar joy жильё, квартира; kishining yotar-turari bor в жизни человека всё может быть; всё может случиться с человеком (о болезни и т. п.); * yotib qolguncha otib qol! лучше действовать, чем бездействовать.