aylanmoq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]ay-lan-moq
Feʼl
[tahrirlash]aylanmoq
Etimologiyasi
[tahrirlash]AYLAN- 'doira shaklida koʻp marta, davomli ha — rakat qil—'. Oy yer atrofida aylanadi. Bu feʼl asli qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, 'doira shak-lida harakat qil-' maʼnosini anglatgan ay- feʼliga
eski oʻzbek tilida 'takror' maʼnosini ifodalovchi -la qoʻshimchasini va ’oʻzlik’ maʼnosini ifodalovchi -n qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan (КРС, 31); keyin — chalik a unlilari ä unlilariga almashgan: (ay- + la = ayla-) + n = aylan- > äylän-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
- 1 Oʻz oʻqi yoki biror narsa tevaragida harakat qilmoq, aylana boʻylab davra olib yurmoq. ◆ Yer oʻz oʻqi atrofida aylanadi. n Juvon davrani uch aylangandankeyin oʻzi singari kiyingan bir yigitni tortdi. [[w:A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
|A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ]]
- Sayr-tomosha yoki boshqa maqsadda kezmoq. {{misol|Gʻulomjon.. shahar aylanganiketdi. |[[w:M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. {{misol|Tirikchilik oʻtkazish uchun Yusufjon qiziq Turkistonni, Qozogʻistonni aylanibchiqdi. |[[w:T. Obidov, Yusufjon qiziq. ◆ Ertalab qurilishga kelganda, eng avval hamma uchastkalarni aylanib chiqdi. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Tirikchilik oʻtkazish uchun Yusufjon qiziq Turkistonni, Qozogʻistonni aylanib chiqdi. T. Obidov, Yusufjon qiziq. Ertalab qurilishga kelganda, eng avval hamma uchastkalarni aylanib chiqdi. A. Muxtor, Opa-singillar.
- Biror yerda yoki doirada oʻralashib yurmoq; aylanishmoq. ◆ Abdishukur
Maʼnoviy xususiyatlari
Maʼnosi
Tatar savdogarlari orasida aylanarkan, uni-buni tanidi. Oybek . Tanlangan asarlar. iqt. Muomalada boʻlmoq, yurmoq. ◆ Kapitalning aylanishi.
- Boshqa narsaga, boshqa holatga oʻtmoq. ◆ Suv muzga aylandi. Yomgʻir asta-sekin qorga aylandi. Ovatsiyaga aylangandavomli qarsaklar. n Mirzayev shu kuni juda zerikdi. Bu zerikish kechqurunga borib diqqatlikka aylandi. A. Qahhor, „Koʻk konvert“ .
(ayrim soʻzlar bilan) Tusini kasb etmoq, shunday boʻlmoq. ◆ Har yili buvimni eslash, xuddi shu kuni amma-amakilar yigʻilishi odatga aylangan. Gazetadan . ◆ Kelajakda esa bu makon islom ahli uchun muqaddas qadamjo va gʻoyat goʻzal ziyoratgohlardan biriga aylanishigaishonch bildirdi. Gazetadan .
- Boshi aylanmoq
- ) muvozanatini yoʻqotib, hammayoq aylanayotganday, chayqalayotganday tuyulmoq. ◆ Botirali ayvon ustuniga suyanib oʻtirdi-yu, koʻzi tinib, boshi aylanibketdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ ; 2) koʻchma nima qilarini bilmay, esankirab, gangib qolmoq. ◆ Dastgohlarni koʻrib, avval boshimiz aylanib qoldi. A.. Muxtor, „Opa-singillar“ . Aylanib oʻtmoq 1) biror narsaning atrofi bilan oʻtmoq. ◆ Binoni aylaniboʻtmoq\ 2) hisobga olmaslik, „chetlab oʻtmoq“ . ◆ Ular qonunni maʼlum darajada bilishadi, ammo oʻzlariga bogʻliq masalalarda uni aylaniboʻtishga harakat qilishadi. Gazetadan . Gap aylanib Gap gapga ulanib, gapdan gap chiqib. Gap aylanib, brigadalar ishiga koʻchdi. N. Safarov, Xadicha Ahrorova. Gap aylanmoq Gap qoʻzgʻalmoq, gap yurmoq. ◆ Yana shu haqda gap aylanibqoldi. Tili aylanmay qoldi Tili lol boʻlib qoldi, „tili gapga kelmay qoldi“ . Havo aylanib turibdi Havo yogʻadiganday bulutlanib turibdi.
Sinonimlari
[tahrirlash]Gangib qolmoq
Antonimlari
[tahrirlash]Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
aylanmoq
1 вертеться, вращаться, кружиться; Oy Yer atrofida aylanadi Луна вращается вокруг Земли; qirgʻiy osmonda aylanib uchmoqda ястреб кружит в небе; boshim aylanyapti у меня кружится голова; boshi aylanib qolibdi прям. и перен. у него закружилась голова;
2 превращаться; преобразовываться; переходить; suv muzga aylandi вода превратилась в лёд; ovatsiyaga aylangan davomli gulduros olqishlar продолжительные аплодисменты, переходящие в овацию;
3 обходить, объезжать; пройтись, проехаться; бродить; u hovlini bir-ikki marta aylandi он раза два обошёл двор; aylanib chiqmoq обойти, объехать (всё, кругом); погулять, прогуляться (по какому-л. месту); hamma agitpunktlarni aylanib chiqdim я обошёл все агитпункты; aylanib oʻtmoq обойти, объехать; aylanib yurmoq гулять, бродить;
4 эк. оборачиваться;
5 перен. вращаться (в какой-л. среде); водиться (с кем-л.); иметь дело (с кем-чем-л.); * soʻz (или gap) aylanib слово за слово; aylanib-oʻrgilib восхищаясь, души не чая; havo aylanib turibdi погода портится.