bitmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bit-moq

Etimologiyasi

BIT- I ’tuga-\ 'tamom boʻl-’. Ishi b i t d i eshagi loydan oʻtdi (Maqol). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli büt- tarzida talaffuz qilingan, keyinroq ü unlisi i unlisiga al-mashgan (ЭСТЯ, II, 153; DS, 133); boʻt- > bit-.

BIT- II ’oʻsib-un-\ ’hosil ber-’. Bu yerlarda tu-rup yaxti b i t a d i. Qadimgi turkiy talda ham shundei maʼnoni anglatgan bu feʼl asli boʻt- tarzida talaffuz qilingan (Devon, II, 340; DS, 133), keyinchalik U unlisi n unlisiga almashgan: büt- > bit-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Soʻngiga, oxiriga, nihoya-siga yetmoq, tamom boʻlmoq, tugamoq; toʻx-tamoq.◆  Gap bitdi. Tilak bilan bitmagan bilim bilan bitar. Maqol. m◆  Katta Fargʻona kapali qirq besh kunda — 15 sen-tyabrda bitdi. N. Safarov, Olovli izlar.

Ish bitdi 1) ish tugadi, ish tamom boʻldi. ◆ Erinchoqning ishi bitmas. Maqol.◆  Oʻychining uyi bitguncha, tavakkalchining ishi bitadi. Maqol; 2) ish, reja, maqsad amalga oshdi, murod hosil boʻldi.◆  \Boy oʻz-oʻziga:] Xayriyat, bu ish ham xamirdan qil sugʻurganday joʻngina bitdi. Hamza, Boy ila xizmatchi. Ishi bitdi, eshagi loydan oʻtdi kest. Oʻz ishini bitirib olgandan keyin, xayr-maʼzurni nasiya qilib ketgan yoki avvalgi muomalasini oʻz-gartirib yuborgan odam haqida.◆  Ish bitib, eshak loydan oʻtgandan keyin zoʻravonlar chiqib, yerlarni talab oladigan boʻlsa, buning oqibati yomon boʻladi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ Kuni (yoki umri) bitmoq Umri tugamoq; oʻlmoq.◆  Men nima qilsam, ilmuchun, ilm yoʻlida qilaman. Kupim bitib oʻlsam, oʻligimni ham ilm yoʻliga beraman.. A. Qahhor, Asarlar. ◆ Yaxshiboyevning kuni bitgan, aniqrogʻi, yana bir kunlik umri qolgan. M.M.Doʻst, Lolazor.◆  Ular odamlarni xonavayron qilayotgan urush eka-nini, agar urush bitsa, hamma yoq yaxshi boʻlib ketishini soʻzlardilar. P. Tursun, Oʻqituvchi.

2 Tayyor boʻlmoq (qurilayotgan, yasala-yotgan narsa haqida).◆  Qurilish bitdi. Koʻprik bitdi. yaya◆  Mana, kanal ham bitay deb qoldi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.◆  [Tilla uzuk\ Buyurdim, erta-indin bitib qolar. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

3 Barham topmoq, yoʻq boʻlmoq, yoʻqol-moq; bartaraf boʻlmoq, tugamoq.◆  -Uh! — toqatsizlanib kuyundi Ahmad Husayn. — Qachon bu yovuzlar, xoinlar bitadi?! Oybek, Nur qidirib.◆  Xalq tovushi tinimsiz gu-vullaydi: "Bitsin zolim podsho!" Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Barcha yomonlik oʻshaning [Musulmonqulning] boshi bilan birga ket-gandek, qipchoq ogʻaynilar ila totuvlashdik, qipchoqning eski adovatlari bitdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

4 Koʻmakchi feʼl vazifasida kelib, -(i)b affiksli ravishdoshlar bilan birgalikda ish-harakatning toʻla bajarilishi, tugal-lanishini bildiradi.◆  Kichikroq vodiyninghar yer-har yeridan quyuq tutun koʻtarilmoqda — qishloq batamom yonib bitgan. A. Qahhor, Oltin yulduz.◆  Qizim, dadang, enang hasra-tingda kuyib bitdi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Bechora qiz otaga muhtoj. Otasiz ezshshb bitmasa yaxshi edi. I. Rahim, Ixlos.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bit-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 Oʻsib-unmoq; yetishmoq. ◆ Mana shu yuqoriga koʻtarilgan daryodan Mir-zachoʻl suv ichadi, ekin bitadi. Oydin, Shirin keldi.◆  Omad kelsa, daraxtda ham non bitar. "Qanotli soʻzlar".

2 Et unib, birikib tuzalmoq, toʻlish-moq yoki bekilmoq.◆  Jarohatlarim bitib ketishi bilan, oʻz qismimga qaytib bordim. Nazarmat, Joʻrlar baland sayraydi.◆  Sal kunda Aʼzamga et bitib, rangiga qon yugurdi. Shuhrat, Jannat qidirganlar.

Jir bitdi q. jir.◆  Endi jir bitdi-da! Bitta koʻylak ikkita boʻldi! A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. Izzati bitmoq

Hurmatini bilmaslik, koʻrsatilgan izzat-hurmat qadriga yetmaslik.◆  -Bas! Izzating bitdi, doya buvingga borib ayt! Agar ozodlik keltirmasang, yangi saboqqa tushmaysan! — dedi [domla]. N. Safarov, Sulton boʻzchining nevaralari. Qulogʻi bitmoq 1) qulogʻi garang boʻlmoq, batangga kelmoq.◆  Xayr, yumushingiz boʻlmasa, men ketdim, shamoldan qulogʻim bitdi. A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.◆  Laʼli nima qilishini bilmay, bolalar shovqinidan qulogʻi bitib turadi. \. Gʻulom, Mashʼal; 2) eshitaverib charchamoq, jonidan toʻymoq. Qulogʻi tom bitmoq Eshitmaydigan, pay-qamaydigan boʻlib qolmoq.◆  Shu daqiqadan boshlab, Suyarqulning quloqlari tom bitdi. Tanaffus boshlanishini ham hammadan keyin — sinfda gʻovur-gʻuvur boshlanganda bildi. A. Koʻchimov, Halqa. Haqi bitdi Haqi qolma-di.◆  Ilgarigi soʻzingiz bilan oʻzingizning haq(q)ingiz bitganligini bila turib ham, yana uyalmay-netmay, vijdonsizlar amrini berib qoʻyasiz-da, uyatsizligingizni yana bir qat orttirasiz! A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bit-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

III esk. 1 ayn. yozmoq. II.◆  Yurtim, senga sheʼr bitdim bu kun, Qiyosingni top-madim aslo. A. Oripov, Yurtim shamoli. ◆ Xoʻja Abdulla Marvoriy.. xatni chiroyli bitardi. Oybek, Navoiy.◆  Roʻyob Mamatova Mirzachoʻlni oʻzlashtirib, oʻz jasorati sol-nomasiga ilk satrlarini bitganda, yoshgina qizcha edi. "Oʻzbekiston qoʻriqlari".

2 (j.k. bilan) Muyassar, ega boʻlmoq; paydo boʻlmoq.◆  Mana, xudo xohlasa, boshingga doʻppi, oyogʻingga etik, egningga chopon, koʻshak-ishton bitadi. P. Tursun, Oʻqituvchi.

Aql bitmoq Aql kirmoq.◆  Bu nimasi tagʻin.. senga sira aql bitmadi. Boʻyingni qara, menga yetay deb qoldi. Oydin, Oʻzi monand. Boshga bitgan balo Qutulish qiyin boʻlgan tashvish, quruq tashvishdan iborat. ◆ He, bu urush boshga bitgan balo boʻldi-da. German ham qursin.. oq poshsho ham qursin. Enasining mahrini talasharmikan! Oybek, Tanlangan asarlar. Muguz (yoki shox, qanot va sh.k.) bitdi Muguz (shox, qanot va sh.k.) paydo boʻldi.◆  Eshakka muguz bitsa, jami jonivorlarni suzib oʻldirar ekan, mushukka qanot bitsa, hech bir parrandani qoʻymas ekan. P. Tursun, Oʻqituvchi.◆  Qay bolamaktab-da oʻqisa aʼlo, Ushanga hech tolmas zoʻr qanot bitar. Q. Muhammadiy.◆  Hojar opaning gap ohangidan yon berganini sezib, Rasul akaga qanot bitdi. "Oʻzbekiston qoʻriqlari". Peshonaga bitgan (yoki bitib qoʻyilgan) esk. Taqdirda bor, taqdirda belgilab qoʻyilgan. ◆ \Yusuf:\ Mana, xotindan ham ayrildik! — [Mehri:] Nima qshyuy, bu ham boʻlsa, peshonaga bitgan bir koʻrgilik, bolam. O. Yoqubov, Aytsam tilim kuyadi, aytmasam — dilim. ◆ Peshonaga bitgan yolgʻiz ot edi. Uni ham oʻrta-ga qoʻyaymi? P. Tursun, Oʻqituvchi.

Antonimlari

БИТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

bitmoq bitmoq

• Turkcha: bitmek

Ruscha _ru

bitmoq I
1 кончаться, заканчиваться; завершаться; истекать; ish bitdi 1) работа окончена; 2) дело сделано; ish bitdi, eshak loydan oʻtdi погов. (букв. дело сделано, осёл прошёл через болото) дело сделано, а теперь дружба врозь; xizmat vaqti bitdi служебное время кончилось (истекло); muddati bitdi срок истек; kuni bitgan odam человек, дни которого сочтены;
2 ликвидироваться, уничтожаться;
3 с деепр. другого глагола на -(i)b выступает в роли вспомогательного глагола и выражает завершённость действия; Qizim, dadang, enang hasratingda kuyib bitdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Доченька, твой отец и мать высохли, горюя по тебе; * bitsin! долой!, да сгинет (он)!; oʻz oyogʻidan bitsin пусть он сгинет сам по себе; qulogʻim bitdi я оглох (от шума, гама, криков и т. п.).

bitmoq II
1 произрастать, расти; уродиться; tariq yaxshi bitibdi просо хорошо уродилось;
2 зарастать, заживать (о ране); yaram oʻzidan-oʻzi bitib ketdi моя рана зажила сама по себе.

bitmoq III
1уст. писать; ◆ xat bitmoq писать письмо;
2 удостоиться (чего-л.); peshanaga bitgan (букв. то, что на лбу написано) 1) то, что кто-либо имеет; peshanasiga bitgan bitta uyi bor у него есть один-единственый дом; 2) то, что на роду написано, суждено; * boshga bitgan balo см. balo I.