kesak

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ke-sak

Etimologiyasi

KESAK ' qotgan yer parchasi'. .. qiz devordan k ye-s a k koʻchirib olib, mulla Norhoʻziga oʻhtaldi (Abdul-la Qahhor). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'qism', 'boʻlak' maʼnosini anglatgan kes otidan (Devon, I, 317) 'kichik' maʼnosini ifodalovchi —(ä)k qoʻshimchasi bilan hosil qilingan: kes + äk = kesäk (Devon, I, 372). Bu soʻz dastlab umuman 'boʻlak', 'parcha' maʼnosini anglatgan, 'qotgan yer parchasi' maʼnosi keyin, maʼno taraqqiyoti natijasida yuzaga kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qotgan, qurigan loy boʻlagi. ◆ Ichkaridan ham chertish tovushi eshitilgan-dan keyin, yerdan bir kesak olib, derazaga katta harf bilan "men" soʻzini teskari yozdi. S. Ayniy, „Qullar“ . ◆ Devor ustida turgan oʻn ikki yoshlardagi bir qiz devordan kesak koʻchi-rib olib, mulla Norqoʻziga oʻqtaldi. A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin“ .

Tekkanga tegib, tegmaganga kesak otadi Duch kelganni xafa qilaveradigan, hech kimga tinchlik bermaydigan, urishqoq, bezori.

2 shv. Guvala. ◆ Kesak qalamoq. Kesak devor.

3 koʻchma His-tuygʻusi yoʻq, hushsiz; hech narsadan taʼsirlanmaydigan (kesakka nis-bat beriladi). ◆ -Qiz bilan boshlashib, [Qosi-movning] uyiga kiraman, jigʻiga tegaman, qani, rashk oʻti bormikan vujudida. Agar gʻirt kesak boʻlsa, oʻzidan koʻrsin, — dedi Ahmad. A. Muxtor, „Davr mening taqdirimda“ . ◆ -Yormat, odammisan, otamisan! — deb ba-qirdi ellikboshi, — oʻl, kesak! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Kesak boʻlib qolmoq His-sezgisi, hushi yoʻqolib qolmoq; qotib qolmoq. "Otiboʻldi-rish" soʻzini eshitgan Aziziy kursiga suya,'1◆ ga-nicha kesak boʻlib qoldi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . Kesakdan olov (yoki oʻt) chiqqandek Boʻlma-gan, boʻlishi mumkin emas ish yuz bergan-dek. ◆ Kesakdan olov chiqqandek, umrida ashula aytmagan Abduvahob birdan: "Farzand kerak-dir yigitga!" — deb xirgoyi qildi-yu, hoʻngrab yigʻlayverdi. "Mushtum" . ◆ Kesakdanoʻt chiqdi, deb " Teskari" amaki ham xursand. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Qorongʻi uyga kesak otgandek Foy-dasiz, behuda. ◆ Bunga [mehmonga/ gap uqti-rish qorongʻi uyga kesak otgandek gap edi. A. Qahhor, „Dumli odamlar“ .

Antonimlari

КЕСАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

kesak
1 комок, кусок сухой глины; ◆ ~ devor стена, слепленная из больших комьев земли и глины; ◆ tekkanga tegib, tegmaganga ~ otadi погов. если тронешь, он спуску не даст, а если не тронешь - он всё равно бросит в тебя комок (говорится о человеке, который всех задевает, никому не даёт покоя);
2 обл. = guvala;
3 перен. бесчувственный человек, истукан; ледышка; такой, которого непроймёшь ничем; ◆ ...qani, rashk oʻti bormikan vujudida. Agar gʻirt ~ boʻlsa, oʻzidan koʻrsin (А. Мухтор, «Давр менинг таќдиримда») ... посмотрим, есть ли у него чувство ревности. Если он бесчувственный истукан, то пусть пеняет на себя; ◆ ishqi yoʻq - eshak, dardi yoʻq - ~ погов. не знающий любви - осёл, не чувствующий боли - сухой комок; ◆ 

• qorongʻi uyga ~ otgandek (погов. букв. словно швырнуть комок в неосвещенный дом) без толку, зря, напрасно;◆ ~ boʻlib qolmoq окаменеть, онеметь, оцепенеть (от удивления, испуга и т. п.); u oʻltirgan yerida (или joyida) ◆ ~ boʻlib qoldi он как сидел, так и окаменел.