oʻlik

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-lik

Etimologiyasi

OʻLIK ’yashash jarayoni toʻxtagan’, ’murda'. Qabris-tonga oʻ l i k olib kelinmagan kun yoʻh. Bu soʻz qa-dimgi turkiy tildagi ’hayotdan mahrum boʻl- va hayotdan mahrum qil-’ maʼnolarini anglatgan öl- feʼliga -(ü)g qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan (ЭСТЯ, I, 527; ПДП, 406, Devon, I, 102; DS, 384); keyinchalik g undoshi k undoshiga almashgan (КРС, 592); oʻzbek tilida ö unlisining yum-shoqlik belgisi yoʻqolgan, ikkinchi boʻgʻindagi ü unlisi i unlisiga almashgan: öl- + üg = ölüg > olük > olik.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Hayoti tugagan; oʻlgan, jonsiz; zid. tirik. Soldilar bir naʼshga [tobutga

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ ikkovni — Jonsiz kelinu oʻlik kuyovni. Alisher Navoiy. ◆ Joy oldi quchogʻingdan Sonsiz oʻlik tan. Kim ne qildi kimlarga, Bilmay-san, nedan? Gʻayratiy.

2 ot Jonsiz tana; jasad, murda. ◆ Keyin-gi vaqtlarda janoza oʻqib, oʻlik koʻmish oda-mu ham barham yedi. S. Ayniy, Qullar. ◆ Koʻcha-lar toʻla oʻlik.. Kuyib boʻlgan binolardan tutun burqsaydi. Shuhrat, Shinelli yil-lar. Avaz vetvrachni chaqirgan edi, qoʻylarning oʻligini koʻrib: -Yondirib, koʻmib tashlanglar, — dedi. P. Qodirov, Qora koʻzlar.

3 koʻchma Oʻz xususiyatini (sifatini) yoʻ-qotgan, qotib, yaroqsiz holga kelgan. ◆ Oʻlik ohak. Ulik sement. Oʻlik chigit. sht Ohak qiyomi ketsa, Krtib boʻlar oʻlik ganj. Q. Muhammadiy.

4 koʻchma Jon asari yoʻq, murdaniki singari. ◆ Oʻrtada oʻn toʻrtta minglik qogʻoz uyumini koʻrgandagina, Kulmatqoraning oʻlik koʻzlariga picha jon kirdi, oʻrnidan qoʻzgʻa-lib, choʻkka tushib oʻtirdi. A. Muxtor, Opa-singillar. ◆ ..Masturaning yuzidan oʻlim pardasi koʻtarilganday, hayot toʻla koʻzlari oʻlik yuziga jon kirgizganday boʻldi. A. Qaqhor, Ming bir jon.

5 koʻchma Hayotdan nishona yoʻq; kimsasiz, harakatsiz. ◆ Oʻshanday oʻlik qishloqda boy-qushga oʻxshab kimdir istiqomat qiladi. S. Anorboyev, Oqsoy. ◆ Kimsasiz, oʻlik koʻringan dasht odamlar bilan jonlanib ketdi. Mirmuhsin, Meʼmor.

6 koʻchma Taʼsirsiz, his-hayajon uygʻot-maydigan, zeriktiradigan. ◆ Kundalik hayoti-mizda shunaqa oʻlik nutqlarni ozmi eshita-miz/A. Qahhor, Quyushqon. ◆ Zaruratsiz, ichki dardsiz, ehtirossiz yozilgan asar oʻlik boʻla-di. Gazetadan.

7 Bisotda saqlanadigan, ishlatilmay-digan mol haqida (mablagʻga nisbatan qoʻl-lanadi). ◆ Hech narsani oldin olib qoʻyish ke-rak emas, chunki pul bekor band boʻlib, oʻlik holda qoladi. A. Qahhor, Sarob.

Oʻlik tabiat Hayvonot va oʻsimlik ola-miga mansub boʻlmagan narsalar; tirik or-ganizmlardan boshqa jismlar majmui. Oʻlik tillar Yozma manbalardan maʼlum boʻlgan, hozir kundalik hayotda qoʻllanmaydigan tillar. Oʻlik uyqu q. uyqu 1. Oʻlik et Tirik organizmning kasallik yoki qarish tufay-li oʻsish, rivojlanishdan toʻxtagan, koʻpincha koʻchib, tushib ketadigan qismi. Yaraning oʻligi Yara ichida qotib qolgan fasod. Oʻlsa, oʻligi ortiq Bir necha marta yaxshi. ..oʻzi koʻ-chib kirgan uyning ham eski qoʻrgʻonchasidan "oʻl-sa, oʻligi ortiq" boʻlib, bola-chaqasi yayrab qolganini maqtay ketdi. H. Nazir, Suv gado-si — oqpadar..

Antonimlari

ЎЛИК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻlik
1 мертвец, труп; ◆ uyqu oʻlik bilan teng погов. (букв. сон равносилен смерти, т. е. спящий равен мертвецу) сон смерти брат; ◆ oʻlikdek uxlamoq спать мёртвым сном; arslonning oʻligi - sichqonning tirigi погов. см. arslon 1;
2 спец. улюк (сильно недоразвитые семена хлопчатника, рано остановившиеся в своём, развитии);
3 затвердевший гной;
4 прям. и перен. мёртвый, неживой; ◆ oʻlik tabiat неживая природа; ◆ oʻlik chehra мёртвый (мертвецкий) вид;
5 омертвевший; атрофированный; ◆ oʻlik et омертвевшая ткань; ◆ 

• oʻlik mol 1) имущество, тряпьё (лежащее в сундуке без употребления); 2) неходовой товар; oʻlsa oʻligi ortiq разг. несравненно лучше; oʻligini bir pul qilib не щадя себя; не считаясь ни с чем; ◆ nafsi oʻlik воздержанный в еде.