ogʻir

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

o-gʻir

Etimologiyasi

OGʻIR 'vazni katta', 'vazmin’. Beli kasal, o gʻ i r yuk koʻtarishi mumkin emas. Bu sifat qadimgi turkiy tildagi ’biror tomonga egil-’ maʼnosini anglatgan a:gʻ-feʼlidan (ЭСТЯ, I, 69) — (ï)r qoʻshimchasi bilan yasalgan; oʻsha davrlardayoq a:    unlisining choʻziqlik belgisi

yoʻqolgan (ЭСТЯ, I, 86; Devon, I, 87; DS, 18); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: a:gʻ- + ïr = a:gʻïr > agʻïr > âgʻir.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Vazni katta boʻlgan, tosh bosa-digan; vaznli, vazmin. ◆ Ogʻir yuk. Ogʻir ot. Yuki ogʻir arava. Ogʻir vaznli kurashchi. Oltin kumushdan ogʻir. Ogʻir toshni suv elt-mas. Maqol . m ◆ Yana jimlik hukm surdi. Bu sukunat ogʻir tegirmon toshi boʻlib, mulla Norqoʻzini yanchib yubordi. A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin“ . ◆ Boyvachcha kavakchadan choʻp ti-qib, zanjirni tushirdi, kattagina ogʻir darvoza "gʻurr" etib ochildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Ogʻir suv kim. Vodorod izotopi deyte-riyning kislorod bilan birikmasi.

2 Koʻp kuch yoki bilim talab qiladigan; qiyin, murakkab; mashaqqatli, sermashaq-qat. ◆ Ogʻir ish. n ◆ U [Yoʻlchi] har xil ogʻir yumushlarni qilib oʻrgangan boʻlsa ham, toʻn-ka kovlamagan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Shunday qilish kerakki, xalqning pesho-na teri bilan, ogʻir mehnati bilan chiqa-riladigan suv bitta yo bir necha baloxoʻr qoʻliga oʻtib ketib qolmasin. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Bu savol avvalgi ikkita savol-dan ogʻirroq edi. S. Ahmad, „Ufq“ .

3 Mushkul; masʼuliyatli. ◆ Ogʻir masala. n ◆ -Bahor-da, qizim, bundan buyon kun isiyvera-di, — qizini ogʻir holatdan chiqarishga ti-rishdi ona. Shuhrat, „Shinelli yillar“ . ◆ El-murodga mashgʻulotlar ogʻir tuyulmadi. Shuh-rat, „Shinelli yillar“ . ◆ Yil ogʻir keldi-yu, brigadir shiyponda tunab qoladigan boʻldi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

4 Salmoqli, salobatli. ◆ Gʻoʻlabirdan kelgan, qop-qora, semiz kishi ogʻir yurib, davra-ga chiqdi. N. Aminov, „Qahqaha“ . ◆ Hovli ichka-riroq boʻlganidan, hamma uxlab qolganidan, darvozaning ogʻir gumburiga ichkaridan hech kim chiqmadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ -Bunisini qoʻyavering, qori, xudo ishingizni oʻnglasa, hech gap emas, gard yuqtirmay chiqib ketasiz, — deyar edi ogʻir, salmoqli tovush. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

5 Sekin, shoshmasdan qilingan; bosiq, vazmin. ◆ Ogʻir qadam .n ◆ Qora terga tushib, hassasiga tayanib qolgan domla ufqdan koʻzi-ni olib, ogʻir bosh chayqadi. M. Mansurov, „Yom-bi“ . ◆ Gʻulomjon boshini ogʻir koʻtarib, usta Bah-romga qaradi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

6 koʻchma Oʻzini tuta biladigan; sipo, vaz-min, bosiq. ◆ Aminjon, oʻzi yosh boʻlsa ham, juda pishiq, ogʻir, gʻayratli. A. Qaxhor, „Xo-tinlar“ . ◆ Kamtar va kamsuxan, goʻzal Iskan -daro quloq solib, jiddiy va ogʻir oʻtirardi. Oybek, „Nur qidirib“ .

Ogʻir boʻl Oʻzingni bos, sabr qil. ◆ Odam-lar Tojiboyni tartibga chaqirishib chugʻur-lashdi: "Ha, ha, bir oz tishni tishga qoʻyish kerak". "Ha, sal ogʻir boʻling". P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

7 koʻchma Muayyan meʼyori buzilgan, meʼ-yorga, talabga javob bermaydigan. ◆ Xonaning havosi ogʻir: chang, ovqat, tamaki hidlari bir-biriga aralashib-quralashib ketgandi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ .

8 koʻchma Yomon oqibatlarga olib borishi mumkin boʻlgan; jiddiy, xavfli. ◆ Ogʻir ja-rohat. Ogʻir dard. am ◆ Otasi ogʻir kasallik-dan soʻng vafot etdi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o. U ◆ [Elmurod] hech narsani bilmas, ahvoli ogʻir edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . U ◆ [Saltonbu] shunday baqirib yubordiki, uy burchida ogʻir yotgan oʻn uch yasharli.. qizi choʻchib ketar, deb ham oʻylamadi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

9 koʻchma Tashvish, iqtisodiy muammo. ◆ [Hakim:] Ham ishlab, ham oʻqiyman, akamga ogʻirim tushmasin. "Yoshlik" .

Ogʻirini yengil qilmoq Birovning mush-kulini, muammosini oson qilmoq, unga yordam qilmoq. ◆ -Xolboy boyning roʻzgʻoriga boʻlishib, uning ogʻirini yengil qilib turgan-ligi uchun uyli-joyli boʻlib oldi. K. Yashin, „Hamza“ .

10 koʻchma Mashaqqatli, uqubatli, azob-li; murakkab, mushkul. ◆ Ogʻirkun. Ogʻirhayot. am ◆ Elmurod oilasi va oʻzining ogʻir oʻtmishi-ni qisqacha tasvirlab kelib, oxirida shunday degan. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Otamurod uzoqdan boʻlsa-da, sezdi: boitiq ogʻir ahvol-daqolibdi. M. Mansurov, „Yombi“ .

11 koʻchma Qattiq jazolashni talab qi-ladigan, juda katga. ◆ Ogʻirgunoh. Ogʻir jinoyat.

12 Notinch, tashvishli, hayajonli. ◆ Ogʻir tush. Ogʻir xayol. Ogʻir oʻy. am Cholning yurak yaralarini ochishda oʻzini aybli sanagan Yoʻl-chining koʻkragi ogʻir tuygʻular bilan toʻldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

13 koʻchma Qattiq tegadigan, xafa qila-digan, koʻngilsiz; malolli. ◆ Raisning uni koʻrib, xuddi koʻrmaganday yonginasidan mashi-nasida koʻchani changitib oʻtib ketishi unga ogʻir tegdi. A. Koʻchimov, „Halqa“ . ◆ Qambar bir-dan kulib yubordi. Uning kulishi Yoʻlchiga ogʻir tegdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Koʻngliga ogʻir olmoq q. koʻngil. Ogʻir bot-moq 1) xafa qiladigan, malolli. ◆ Nazarov eshitdingizmi, deganday qarash qildi. Na-zarovning shu boqishi Sherbekka ogʻir botdi. S. Anorboyev, „Oqsoy; 2) hazm boʻlmaslik (ov-qatga nisbatan)“ . ◆ Bu xil palovlarni yosh goʻ-daklardan tortib qariyalargacha va hatto bemorlar ham isteʼmol qilsa, ogʻir botmay-di. K. Mahmudov, „Qiziqarli pazandalik“ . Ogʻir ran 1) malol keladigan, qattiq tegadigan ran; 2) hal qilish qiyin boʻlgan masala; 3) koʻngilsiz, achinarli voqea.

14 koʻchma Haddan ziyod, kishi bardosh be-rolmaydigan; qattiq. ◆ Ogʻir alam. Ogʻir ju-dolik. Ogʻir kulfat. Ogʻir musibat. yash ◆ Inson hayotidagi eng ogʻir qaygʻu - onadan ay-riliq qaygʻusi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ -Endi bildim, oshiqlik ogʻir dard ekan. Boshimga tushganda bildim, — dedi [yigit] P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

15 koʻchma Qahraton, sovuq, tashvishli. ◆ Voha rahbari savolni kutmagan ekan, dab-durustdan dovdirab qoldi, soʻng shoshib: - Toʻgʻ-ri, ustod, bu yil ancha ogʻir qish boʻldi — dedi.. M. M . Doʻst, Lolazor.

16 koʻchma Kuch keladigan, qiyin; dardli. ◆ Ogʻir nafas. Ogʻir entikmoq. sht Ziyodilla ketgandan keyin Botirali beshik tebratib oʻtirgan xotinining yoniga choʻkib, ogʻir uf tortdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Qizil qoniga boʻyalgan qahramon pulemyotchi ogʻir nafas ol-moqda edi. N. Safarov, „Qahramonning tu-gʻilishi“ .

17 koʻchma Mungli, gʻamgin, qaygʻuli; sal-moqli, vazmin. ◆ Ogʻir sukunat. v ◆ Ogʻir, yurak-ni ezuvchi kuy shamollar qanotida u yoqdan bu yoqqa suzib yuribdi. S. Ahmad, „Ufq“ .

Ogʻir artilleriya Uzoqqa otadigan katta toʻp va zambaraklar. Ogʻir karvon q. ogʻirkar-von. ◆ -Yoʻq, menga sira oʻxshamaydi,— dedi Sharofatbibi shikoyatlangan ohangda. — Ogʻir karvon u. Oybek, „O“ . v. shabadalar. Ogʻir koʻch-moq Qiyinchilik bilan hal boʻlmoq (biror ish yoki masala haqida). Ogʻir oyoq q. oyoq. ◆ Ikromjonning koʻngli notinch. Xotinining ogʻir oyoq boʻlganidan xayoli qishloqda, uyida edi. S. Ahmad, „Ufq“ . Ogʻir sanoat ayn. ogʻir industriya q. industriya. Tarbiyasi ogʻir Xul-qi yaxshi boʻlmagan. ◆ Boʻlgʻusi pedagoglar, tarbiyasi ogʻir oʻquvchilar bilan ishlash kabi masalalar ustida ish olib boradilar. "Fan va turmush" . Qulogʻi ogʻir Gapni yaxshi eshit-maydigan, karroq; kar. ◆ Qulogʻi bir oz ogʻir, tovushni birmuncha koʻtaribroq gapirishga toʻgʻri keldi. A. Qodiriy, „Kichik asarlar“ . Havosi ogʻir joy Havosi buzilgan, nafas olish qiyin boʻlgan joy.

Antonimlari

ОҒИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

ogʻir

• Turkcha: ağır

Ruscha _ru

ogʻir
1 тяжёлый, тяжеловесный; грузный; увесистый; // тяжело; грузно; ◆ ogʻir yuk тяжёлый груз; тяжёлая ноша; ◆ yuki ogʻir arava тяжело нагруженная телега; vaznli kurashchi спорт. борец тяжёлого веса; ◆ ogʻir sostav ж.-д., тяжеловесный состав; ◆ ogʻir ot битюг; ◆ ogʻir sanoat тяжёлая промышленность; ◆ ogʻir industriya тяжёлая индустрия; ◆ ogʻir artilleriya тяжёлая артиллерия; ◆ ogʻir atletika тяжёлая атлетика;
2 тяжёлый, сложный, трудный; обременительный; // тяжело, сложно, трудно; обременительно; ◆ ogʻir mehnat тяжёлый труд;◆ bu ish unga ogʻir эта работа трудна для него; ◆ ogʻir masala трудный вопрос; трудная задача; ◆ ogʻir ahvol тяжёлое (безвыходное) положение; ◆ ogʻir kunlar тяжёлые дни; ◆ ogʻir tushmoq (или kelmoq) быть обременительным;
3 обидный; // обидно; ◆ ogʻir gap 1) тяжёлый (трудный) вопрос; 2) обидное слово; неприятный разговор; ◆ ogʻir tegmoq (или botmoq) быть обидным, неприятным;
4 тяжёлый, тяжкий; ◆ ogʻir jinoyat тяжёлое (тяжкое) преступление;
5 тяжёлый; безрадостный; // тяжело; ◆ ogʻir musibat тяжёлое горе, тяжёлая утрата; ◆ ogʻir judolik 1) тяжёлая утрата; 2) тяжкая разлука;
6 тяжёлый, серьёзный (о болезни); ◆ ogʻir kasallar тяжело больные; ◆ ogʻir kasalliklar тяжёлые болезни; серьёзные заболевания; ◆ ogʻir tortmoq 1) взвешивать с походом 2) прибавлять в весе; 3) ухудшаться (о состоянии, положении больного); ◆ kasal ogʻir tortdi положение больного ухудшилось;
7 перен. степенный, спокойный; выдержанный, уравновешенный; ◆ ogʻir odam спокойный, уравновешенный человек; ◆ ogʻir boʻl будь выдержанным (т. е. не горячись); ◆ ogʻir tabiatli odam 1) спокойный, выдержанный человек; 2) флегматичный, малоподвижный человек; 3) человек с тяжёлым характером; ◆ 

• ogʻir karvon медлительный, неторопливый (человек); тяжёлый на подъём; ◆ ogʻir oyoq(li) беременная; ◆ qulogʻi ogʻir тугой на ухо; ◆ uning oʻng qulogʻi ogʻir он туг на правое ухо; ◆ ogʻir uyqu крепкий (глубокий) сон; ◆ ogʻir havo тяжёлый, спёртый воздух.