qaynamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qay-na-moq

Etimologiyasi

QAYNA— 'issiqligʻi maʼlum darajaga borgandan keyin bugʻlanib vaqirlab tur—'. Tikilgan hozon h a y— n a m a s (Maqol). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda 'bugʻ chiqarib vaqirla—¹ maʼnosini anglatgan qayïn— feʼ-lidan (ДС, 407) 'takror', kuchaytirish maʼnosini ifyu — dalovchi -a qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ДС, 407); qoʻshimcha qoʻnshlganidan keyin ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan, a unlilari ä unlila — riga almashgan: qayïn— + a = qayïna— > qayna— > qäynä—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Kuchli issiqsan koʻpi-rib, bugʻlanib vaqirlab turmoq. ◆ Yuz gradus issiqlikda suv qaynaydi. Qozonda shoʻrva qaynamoqda. yat Baqirlab qaynayotgan do-rini birov qoshiq bilan igopirib turdi. A. Qahhor, „Koʻr koʻzning ochilishi“ .

2 koʻchma Qaynagan holatni bildiruvchi tovush chiqarmoq (ichida suv, suyuqlik boʻlgan idish haqida). ◆ Samovar qaynadi. Tikil-gan qozon qaynamas. Maqol . ■■ ◆ Pechka ustida uchta kotelok [qozoncha] bugʻ burqtirib, sha-qirlab qaynardi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ .

3 koʻchma Xuddi qaynagan koʻrinishli ho-latda boʻlmoq; otilib chiqmoq (buloq, daryo kabilar haqida). ◆ Ammo daryo qaynar, koʻpirar — Toʻnka ostin yalab oʻpirar. "Mushtum" . ◆ Qadimiy chinor tagida choyxona, uning hov-lisida billurdek tiniq chashmalar qaynab yotadi. Gazetadan . ◆ Qaynab toshsin neft buloqlari. Yo. Mirzo . ◆ ..ularning hozirgi hol-larini sezib yotgan Kumushning-da qaynab chiqqan koʻz yoshlari ikki chekkasidan yostiq-qa oqib tusha boshladi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

4 Pishmoq, pishib yeyishli holga kel-moq. ◆ Ikki qoʻchqorning boshi bir qozonda qaynamas. Maqol . m ◆ Dekchada sabzi-piyoz ham miriqib qaynadi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . [◆ Pul-dorlarning] Qorinlari toʻq. Bola-chaqalari rohatda, uylarida qazi-qarta qaynaydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 koʻchma Achimoq, bijgʻimoq, achib-bij-gʻib bijirlamoq; shu tariqa yetilmoq. ◆ Boch-kaga bosilgan uzum qaynay boshladi. a ◆ Kup kishilarning uylarida musallas bilan boʻza-lar xumlab qaynab yotsa, ikkinchi tomonda rasmiy suratda ichkilik sotish bilan ti-riklik qsh!uvchilar ham yoʻq emas edilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

6 koʻchma Kuchli xatti-harakatli, qoʻzgʻal-gan, toʻlqinlangan holatda boʻlmoq (koʻpchi-lik odamlar haqida). ◆ Sultonmurod qaynagan olomon ichida turtki yeb, bosilib, ezilib, uzoq yurdi. Oybek, „Navoiy“ . ◆ Kun sovuq, lekin bozor qaynardi. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ .

7 koʻchma Kuchli, qizgʻin tus olmoq. ◆ Dala-larda ish qaynaydi: kimlar paxta teradi, kimlar beda oʻradi, kimlar shudgor qiladi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Usta Hazrat-qulning qurilish maydonchasida ham mehnat qaynaydi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

8 koʻchma Jahli, asabi kuchli qoʻzgʻalmoq. ◆ Telefon dastasini qoʻpol harakat bilan, peshonasidan ter chiqquncha aylantiradi-da, javob ololmay qaynab ketadi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

9 koʻchma Ayrim soʻzlar bilan birikib, shu soʻzlar anglatgan narsaning kuchli, or-tiq darajada boʻlishini bildiradi. ◆ Ichida qaynagan hislar bulogʻi qoʻliga qalam oldir-di. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Men uncha-munchaga beparvo qizlardan, deb yursam, ichida shunaqa fikrlar qaynab yotgan ekan. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Japaqning miyasida savollar qaynab toshdi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qis-sasi“ . ◆ Rostini aytsam, shu zamonda gap-soʻz qaynab ketgan, lekin birovining ham maʼno-si yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

10 koʻchma Nihoyatda isimoq; "yonmoq". ◆ Kun qaynab ketgan. Toʻrt tomonni yondirib yotgan saraton olovining tafti chayla ichka-risiga dam-badam uriladi. "Yoshlik" .

11 koʻchma Koʻp miqsorda tiqilib ketmoq. ◆ Buloqda baliq qaynab yotibdi. v ◆ Bu kori-dorda tanaffus vaqtida odam qaynaydi. P. Qodirov, „Uch ildiz“ . ◆ Hovliga chiqqanda, katta hovli xotinlar bilan qaynar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Ichi qaynamoq Diqqati oshmoq, asabi qoʻzgʻamoq. ◆ Qarshiboy ota.. salomatligini yoʻqotgan oshnasiga ozor berishni istamasa ham, ichi qaynab ketdi. H. Nazir, „Suv gado-si — oqpadar“ .. ◆ Uning ishiga razm solarkan, ichi qaynab ketguday boʻlardi-da, jahli chiqib: -Yo haydab yuboraman, yo chaqqon ishlash-ni oʻrgatib qoʻyaman, — derdi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . Shoʻri qaynadi ayn. shoʻri quridi q. shoʻr. ◆ -Yana kambagʻallarning shoʻri qaynaydi deng.. — dedi Yoʻlchi gʻazablanib. Oybek, Tanlangan asarlar. Qoni qaynamoq

1) qoni joʻsh urmoq. Tomirlarda qoni qay-nab, koʻzlaridan oʻt chaqnardi, mushak goʻsht-lari poʻlatday qotib ketgan edi. Sh. Rashidov, Boʻrondan kuchli; 2) qattiq jaxdi chiqmoq, tutaqmoq. Samandarovning qoni qay-nab ketdi: -Munday gapirsangiz-chi. Zabon bormi!? A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Antonimlari

ҚАЙНАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qaynamoq
1 кипеть; бурлить; qaynagan suv кипячёная вода; qaynab chiqmoq вскипеть;
2 вариться (о пище); qalb qozoni qaynamas, qaynasa ham quyulmas см. qalb II;
3 бродить (напр. о вине);
4 перен. кипеть; бурлить; ish qaynab turibdi работа кипит; kolxozda qishu yoz hayot buloqday qaynab turadi жизнь в колхозе зимой и лётом бурлит, словно родник;
5 перен. кипеть (о чувствах); yuragim qaynab toshdi в сердце у меня закипело; qoni qaynadi (букв. его кровь закипела) он рассердился;
6 перен. кишеть; koʻchada odam qaynaydi улицы кишат народом; * qaynasa - qoni qoʻshilmaydi если его (с кем-либо) кипятить, то их кровь не перемешается (о человеке, который никому не может быть другом).