qoʻnmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qoʻn-moq

Etimologiyasi

QOʻN— ' uchishdan toʻxtab, biror sathdan joy ol—'. Ana, qoqdi qanotin bulbul, kelib q oʻ n d i chiroyli gulga (Ilyos Muslim). Qadimgi turkiy tilda ham shunday talaffuz qilingan bu feʼl asli 'maʼlum bir sathdan joy ol—¹ maʼnosini, keng maʼnoda 'tunab qol-' maʼ-nosini anglatgan (ПДП, 414), shu asosda 'yashash uchun joylash-’ maʼnosi yuzaga kelgan (ПДП, 414; DS, 455 : qon- 2 'osedat, poselitsya'); bu feʼl qadimgi turkiy tilda 'uchishdan toʻxtab, biror sathdan joy ol-' maʼnosini ham anglatgan; keyinchalik oʻzbek tilida ana shu maʼnosi asosiy maʼnoga aylangan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Uchishdan toʻxtab, yerga yoki biror narsaga oʻtirmoq, tushmoq. ◆ Qush da-raxtga qoʻndi. Vertolyot dalaga qoʻndi. Kos-mik kema Oyga qoʻndi. Parashyutchi belgi-langan joyga aniq qoʻndi. Qush qanoti bilan uchib, quyrugʻi bilan qoʻnar. Maqol . m ◆ Ana, qoqdi qanotin bulbul, Kelib qoʻndi chiroyli gulga. I. Muslim . ◆ Havo jangida qattiq shikayet yegan nemis samolyoti, nima boʻldi-yu, shu gʻaramdan yigirma-oʻttiz metr nariga kelib qoʻndi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ .

2 koʻchma Biror narsaning ustiga kelib tushmoq, oʻrnashmoq; inmoq (yuqoridan tu-shadigan yoki havoda harakat qiladigan narsalar haqida). ◆ [Samolyot] Oʻtishi bilanoq, qanoti ostidan shovullab quygan "yomgʻir" gʻoʻzalar bargiga shudringday qoʻna boshladi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmokdar“ . U ◆ [Rajab] Hasan ovchini koʻrishi bilan shoshib, oyoq-qoʻllarini qoqdi, kipriklariga qoʻngan gard-larni yenglari bilan artdi. Sh. Toshmatov, „Erk qushi“ .

3 Safarda dam olish, tunash yoki vaq-tincha istiqomat qilish uchun biror joyda toʻxtamoq, biror joyga tushmoq, oʻrnashmoq. ◆ Mehmonlar qayerga qoʻndilar ? n ◆ Bugun bizga [biznikiga] qoʻnib boradilar-da. Qovun pi-shib qoldi, qovun sayli qilamiz. N. Safarov, „Jangchi shoir“ . ◆ Bu saroyga turli mam-lakatlardan kelgan savdogarlar qoʻnar, chit, choy va ipak mollar hammasi shu yerga kelib tushardi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Husayn Boyqaro Balxda amir Argʻun deganning "Cha-hor bogʻi"ga qoʻndi. Oybek, „Navoiy“ .

4 Tunni biror joyda oʻtkazmoq, tuna-moq. ◆ Yoʻlda toʻrt qoʻnib keldik. n ◆ Bek shu kecha bu yerda qoʻnibdilar, oʻtgan kecha Qora-xonnikida edshtr. S. Ayniy, „Qullar“ .

Oqshom qoʻndi Kech kirdi, qorongʻi tushdi.

Antonimlari

ҚЎНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qoʻnmoq
1 садиться, опускаться (на что-л.) с высоты (о птицах); приземляться, произвести посадку (о самолёте, вертолёте и т. п.); qush daraxtga qoʻndi птица села на дерево; samolyot aerodromga qoʻndi самолёт приземлился на аэродроме; kosmokavtlar belgilakgan yerga qoʻndilar космонавты приземлились в расчётной точке (заранее определённом месте);
2 сесть, оседать; uning kiyimlariga gard qoʻnmaydi на его одежду пылинка не сядет;
3 останавливаться (на отдых, ночлег), переночёвывать (где-л.) в пути, устраивать ночёвку (где-л.), делать привал; toʻrt qoʻnib keldik мы сдёлали в пути четыре ночёвки;
4 останавливаться (где-л., или у кого-л.), располагаться, поселяться (где-л., по приезде); mehmonlar qayerga qoʻndilar? где расположились гости?; ◆ 

• otdan qoʻnmoq слезть с лошади, спешиться; dori qoʻnmadi лекарство не оказало должного действия, лекарство не принесло пользы; uchib qoʻnib с большой охотой, желанием, готовностью (но не показывая вида, скрывая от всех).